ردشدگان اعتبارنامه به دست مجلسیان؛ از مصدق تا تیمورتاش

نظام‌های سیاسی در جهان با روش‌های گوناگون اعتبارنامه نمایندگان مجلس را بررسی می‌کنند. اما در تاریخ ۱۱۰ ساله مجلس ایران اعتبار نامه بسیاری از نمایندگان از سوی نمایندگان رد شده است. نخستین کسی که در ایران اعتبارنامه‌اش رد شد محمد مصدق بود. اما این رشته سر دراز دارد و نمایندگان مجلس شورای ملی اعتبارنامه بسیار دیگری را رد کردند. از شاهزاده چپگرای ایران تا سید جعفر پیشه‌وری رئیس فرقه دموکرات. برای بررسی بیشتر با علی ططری مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی که در حوزه تاریخ پارلمان ۱۲ تالیف دارد. به گفت‌وگو نشستیم. که در ذیل می‌آید.
اعتبارنامه در نظام‌های سیاسی دنیا هم وجود دارد؟ در ایران بررسی اعتبار‌نامه از آغاز تشکیل مجلس به چه صورت انجام شده است؟
نظام های سیاسی در جهان با روش‌های گوناگون اعتبارنامه نمایندگان مجلس را بررسی می‌کنند. در برخی از کشور‌ها مانند ژاپن و کانادا بررسی اعتبارنامه را امری تخصصی و فنی به شمار می‌آورند به همین دلیل سیستم قضایی اعتبارنامه نمایندگان را بررسی می‌کند. در برخی کشورها سیستم سیاسی، اعتبارنامه نمایندگان را بررسی می‌کند که البته ایران نیز در این دسته قرار دارد. پیش از انقلاب, اعتبارنامه نمایندگان توسط مجلس شورا بررسی می‌شد و در بعد از انقلاب, شورای نگهبان نیز به بررسی اعتبارنامه‌ها پرداخت.
این بررسی از چند جهت انجام می پذیرد؛ کیفیت جریان انتخابات، عدم اجرای موازین قانون در اخذ و استخراج رأی و یا تخلف مالی و مشکلات اخلاقی منتخبان که در نتیجه این امر ممکن است اعتبارنامه ای مورد اعتراض واقع شود. برخی از کشورها مانند آلمان راه میانه برگزیدند؛ شورای مشورتی منتخب از نمایندگان مجلس و اعضای دادگاه رسیدگی به تخلفات کارکنان دولت برای اعتبارنامه تصمیم می‌گیرند.
تاریخ ۱۱۰ ساله پارلمان ایران، ۲۴ دوره مجلس در قبل از انقلاب و ۱۰ دوره مجلس در بعد از انقلاب را تجربه کرده است. بررسی اعتبارنامه نمایندگان مجلس از همان اولین دوره تشکیل مجلس آغاز شد؛ از ابتدای مشروطیت تا به امروز و طبق آیین‌نامه یا نظام‌نامه داخلی مجلس، بعد از برگزاری انتخابات، نمایندگان به شعبات مختلف تقسیم می‌شوند و کار رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان را آغاز می‌کنند.
در بعد از انقلاب، وظیفه این گروه از‌ نمایندگان آن است که اگر احیاناً صلاحیت نماینده‌ای از نظر شورای نگهبان دور ماند و یا اینکه در انتخابات مشکلی پیش آمد، مورد رسیدگی قرار گیرد. آنچه مسلم است در تاریخ مجلس از دوره اول، مستندات و شواهدی برای رد اعتبارنامه ها داریم.
اولین کسی که اعتبارنامه‌اش رد شد، دکتر محمد مصدق بود. وی در دوره اول – که مجلس به صورت صنفی برگزار شد- از حوزه انتخابیه اصفهان از صنف اشراف و اعیان انتخاب شد، اما به دلیل نرسیدن به ۳۰ سالگی و صغر سن, اعتبارنامه‌اش رد شد.
از دوره دوم تا دوره بیست و یکم مجلس شورای ملی اعتبارنامه برخی از نمایندگان رد شد، اما از دور بیست و دوم تا بیست‌وچهارم هیچ اعتبارنامه ای رد نشده است. بسیاری از کسانی که اعتبارنامه‌های آنان رد می‌شد، در پست‌های مدیریتی ارشدی همچون وزارت و یا معاونت وزارت جای می‌گرفتند. این روند در بعد از انقلاب نیز ادامه یافت؛ از مجلس اول تا مجلس دهم ۱۸ تا ۲۳ اعتبارنامه‌ ‌از نمایندگان رد شده است.
معروفترین کسانی که اعتبارنامه‌ آنان رد شده است چه کسانی بودند؟
محمد مصدق در دوره اول مجلس شورای ملی, شاهزاده سلیمان میرزا اسکندری و عبدالحسین میرزا فرمانفرماییان در دوره دوم. علی دشتی در دوره پنجم، عبدالحسین‌خان تیمورتاش در دوره نهم (زمانی که به زندان افتاد)، میرزاحسن خان دادگر (که بعداً رئیس مجلس شورای ملی شد) و سید جعفر بیشه‌وری (به دلیل مسائل فرقه دموکرات) در دوره چهارم, سردار فاخر حکمت در دوره چهاردهم و خسروخان قشقایی و حسن ارسنجانی در دوره پانزدهم.
تحقیق مستقلی در خصوص اعتبارنامه نمایندگان صورت نگرفت؟
اخیرا مشاوره پایان نامه ای درمقطع ارشد در دانشگاه تهرا ن به من محول شده که موضوع آن در این ارتباط می باشد به غیراز این تحقیق از پژوهش مستقل دیگری اطلاع ندارم.