یوآخیم فست، تاریخنگار دقیق هیتلر

تاریخ نگاری رایشِ سوم همواره دستخوش نگاه های یکطرفانه متفقین بوده و به راستی کمتر اثر ارزشمندی با نگاه علمی در این حوزه به نگارش درآمده. اگر از کتاب فوق العاده پتر لانگریش آلمانی، «هاینریش هیملر» که اثری سترگ و ستودنی و عظیم در زندگانی رایشِس ِاس اِس فوهرر، هاینریش هیملر است بگذریم ( کمتر مورخی مانند لانگریش حق مطلب را چنان ادا می کند که گزارشی لحظه به لحظه از تولد تا مرگ هیملر در اختیار ما قرار دهد) و اگر بخواهیم آثار سترگ و به یادماندنی دیوید اِروینگ انگلیسی تجدید نظر طلب را کنار بگذاریم ( به حق باید وی را پدر اسناد آلمان نازی دانست، تحقیقات وی در اسناد دولتی و نظامی آلمان نازی شگفت انگیز است) و چنانچه قصد نداشته باشیم به بررسی آثار گران سنگ هانس مومزن، از نوادگان فوق العاده کوشای تئودور مومزن ( برنده جایزه نوبل برای تحقیقات تاریخیش در تاریخ رم باستان و از بزرگ ترین مورخان تمام اعصار آلمان) بپردازیم ( بهترین کتاب درباره کودتا و توطئه های نظامی علیه هیتلر و نیز مفصل ترین و یکی از بهترین آثار راجع دموکراسی وایمار را به نگارش درآورده)، نمی توان اثر عظیم یوآخیم فست را، که زبان از بیان بزرگی آن قاصر است، نادیده گرفت.
نگارنده این سطورکه سالیانی است به مطالعه در تاریخ آلمان نازی پرداخته، تاکنون زندگی نامه ای جامعتر و عجیب تر از «هیتلر» یوآخیم فست نیافته است (گرچه شاید عیب از نقص آگاهی این راقم از وسعت تحقیقات اروپایی باشد). چرا عجیب؟ زیرا مورخِ ما، فست، عنفوان جوانیش را در دوران هیتلر سپری کرده (شاهد عینی دست اول)، در رشته های تاریخ و جامعه شناسی و حقوق تحصیل کرده (مورخی مجهز به دانش های بنیادین) و کار روزنامه نگاری (آلگماینه فرانکفورتر و اشپیگل) و مدیریت رادیو آلمان را در کارنامه دارد( تجربیات نزدیک با اوضاع آلمانِ پس از جنگ و توده ی مردم). فست یکی از معتبرترین راویان تاریخ آلمان نازی است، او با افراد بسیاری از بازماندگان آن حکومت مصاحبه داشته از جمله معروف ترین آنها، آلبرت اشپیر، وزیر معماری هیتلر که مجموعه مصاحبه های او در کتابی به نام » آلبرت اشپیر: گفت و گو با معمار هیتلر» و « اشپیر: داوری نهایی» منتشر شده است. هم چنین وی در رادیو آلمان به بحث هایی درباره مسئولان حکومتی رایش سوم پرداخت که حاصلش کتاب « چهره ی رایش سوم» اثری بس ارزشمند و بی نظیر می باشد. از دیگر آثار او « سقوط» که الیور هیرشبی یِگل، از روی آن فیلم بسیار معروف «سقوط، Untergang» را ساخته است.
این کتاب به بررسی آخرین روزهای زندگی آلمان نازی و هیتلر در پناهگاه (Bunker) می پردازد. « توطئه قتل هیتلر: مقاومت داخلی در برابر هیتلر» اثر دیگر وی است که به بررسی جامع توطئه ها و ترورهای هیتلر پرداخته است. وی خاطرات زندگانی خود را نیز در کتابی به نام « من نیستم» گردآورده است. اما به راستی آنچه فست را در صدر برترین مورخان تاریخ رایش سوم و راویان زندگانی هیتلر قرار داد همان کتاب «هیتلر» است. کتابی که اصل آلمان آن در یک جلد توسط انتشارات اولشتاین تاشه بوخ و ترجمه انگلیسی آن به قلم ریچارد و کلارا وینستون توسط خانه انتشارات هاروست منتشر شده و در ایران به قلم مرحوم مهدی سمسار و ویراستاری مهدی یزدانی خرم در دو جلد توسط انتشارات زاوش به چاپ رسیده است. « هیتلر» با روایت تولدِ او آغاز و با مرگِ خود خواسته رهبر پیشین آلمان پایان می یابد.
کتاب به قدری جامعِ از اطلاعات است که حتی پس از دو بار خوانشِ دقیق و فیش برداری از آن نیز نمی توان حق مطلب را به عنوان مخاطب ادا کرد. فست به هر سندی که در دسترس بوده ارجاع داده. جایی او در پاورقی کتاب در بحث از طراحی پرچم صلیب شکسته، برخلاف گفته های بسیار دیگران از جمله ویلیام شایرر (ظهور و سقوط رایش سوم)، با استناد می گوید که کرون، یکی از نخستین اعضای حزب از طراحان این پرچم بوده و نه هیتلر . مثال دیگر این است که او با استناد به اسناد محلی نشان میدهد که وی پیش از اِوا براون با زنان دیگری هم بوده است، نکته ای که در کتاب زندگی نامه ای دیگری از جمله جان تولند و ویلیام شایرر نمی یابید. این جزئی نگری که خاص مورخان تیزبین و اندک شمار است در سراسر کتاب ملموس می باشد. تمام استدلال های فست برپایه اسناد درجه یک از بایگانی های مختلف کشور یا مصاحبه های شخصی یا خاطرات افراد است. البته فست به تحقیقات مهم و جدی نیز ارجاع می دهد اما چون خود نظریه پرداز است از بندِ گرفتاری در معلومات دیگران رهاست. او موازات تصویرِ زندگانی هیتلر، آلمان را هم به صحنه می آورد و روایت می کند. در فصلی جداگانه وی به بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی آلمان قیصری می پردازد تا نشان دهد هیتلر در چه جامعه ای متولد و بزرگ شد. همین رویه درباره آلمان دوره وایمار نیز صدق می کند.
یکی از بهترین فصل های کتاب، فصل « پیش کسوت ها» است که در آن اطلاعاتی می یابید که تاکنون در کمتر کتاب جدیِ تاریخ رایش سوم ذکر شده. در این فصل فست با دقتی علمی و همانند یک فیلسوف، به بحث های نظری درباره آرا و اندیشه های اجتماعی و نژادی و تاریخیِ افرادی می کند که هیتلر در جوانی از آنها تاثیر گرفته بی آنکه شناخته شده باشند. در اینجا هم با مورخی همه کاره روبرو هستیم: کوهی از اسناد به موازات تحلیل های عمیق تاریخ فکر. فستِ روان شناس نیز بسیار ماهر است، او لحظاتی که شخص هیتلر، خواب هایش، رفتارش، حرکات بدنش و چشمانش و لحنش را تصویر می کند چونان روانکاوی چیره دست نمودار می شود. او در این باب حتی یک نظریه دارد این که عقده های جنسی در هیتلر سبب لحن خاص سخنرانی هایش شده است (بنگرید به کتاب). داده های اقتصادی چه از آلمان قیصری تا ریزترین صورت حساب های لازم برای کتاب در پاورقی ها با ارجاع آمده اند. او حتی در جایی در توصیف یک شب برفی، حتی به داده یک شاهد عینی در کتابش بسنده نکرده بلکه به مرکز اطلاعات هواشناسی آلمان رفته و داده های آب و هوای آن ساعت و روز را با ارجاع آورده است.
تصویرگری های فست نیز چیره دستانه است. کتاب متنی ثقیل و خشک نیست، ابدا! فست که روزنامه نگار و ادیب نیز بوده و مجموعه مقالات ادبی اش نیز به چاپ رسیده، با قلمی شیوا آن چنان به توصیف اشخاص، حالات و فضا می پردازد که مخاطب خود را در همان لحظه همانجا می بیند، از مقایسه ترجمه خوب فارسی با متن آلمانی میتوان به این هنروری فست پی برد( جالب آن که تمام حرکات صورت و بدن و حالات برونو گانتس در فیلم سقوط، از توصیفات فست گرفته شده است). فست بحث های مفصلی درباره مفاهیم و مضامین فلسفه ایده آلیستی آلمان دارد از هگل تا نیچه و هایدگر که نشان از تبحر او در شناخت جریان های فلسفه آلمان دارد. گویی در این کتاب تاریخ به موازات ادبیات، فلسفه و روان شناسی دست در دست یکدیگر کوشیده اند چهره ای جامع از «بزرگ ترین مرد آلمانی تاریخ» بدست بدهند.
با این حال فست ناقدِ جدی دیکتاتوری هیتلر است و نظر خوشی به شخصیت فردی او نیز ندارد. فست یک لیبرال دموکرات است اما! برخلاف توهم های فانتزی آمریکایی – انگلیسی از آلمان نازی و شخص هیتلر به عنوان هیولاها یا زامبی های خون خوار، با سند و مدرک و با کمک دانش های دیگر علوم انسانی و نیز با دیدی منطقی به قضایا نگریسته و نتیجه گرفته است. تصویرگری فست از هیتلر، نمونه ای از تصویرگری عالی یک مورخ چیره دست آلمانی با دقت ها و وسواس های خاص فرهنگیش، از یک شخصیت تاثیرگذار تاریخی است. فست در این کتاب تنها تاریخ یک فرد را روایت نکرده، او جوهره آلمانی را در قرن اخیر به صحنه آورده. تاریخ او، به نوعی تاریخ مردم آلمان است. هیتلر نماینده فضا و جریان های فکری و فرهنگی زمانه ی خویش است. با این حال هم چنان هیتلر است و برای کارهایش مسئول. خواندن این کتاب برای تمام اهل فن علوم انسانی خصوصا رشته فخیم تاریخ ضروری است، بدون شک مطالعه ی این اثر درسی بسیار عمیق تر وپخته تر از سایر کتب به اصطلاح روش پژوهش تاریخ که در ایران چاپ می شوند به مخاطب می دهد، خواندن « هیتلر» فست، زیستنِ تاریخ نگاری است.
منابع
فست، یوآخیم، هیتلر، ترجمه مهدی سمسار، تهران: زاوش، ۱۳۹۳، ۲ ج
تولند، جان، آدولف هیتلر، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر، ۱۳۷۳، ۲ ج
شایرر، ویلیام، ظهور و سقوط رایش سوم، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: نگاه، ۱۳۸۵
Fest, Joachim, Albert Speer, Malden, Polity Press, ۲۰۰۷
Fest, Joachim, Der Untergang, Fest Verlag, ۲۰۰۲
Fest, Joachim, Hitler, trans. Richard & Clara Winston, Harvest Book, ۱۹۷۴
Fest, Joachim, The Face of The Third Reich, trans. Michael Bullock, Penguin books, ۱۹۹۵
Fest, Joachim, Not I: Memoirs of a German Childhood, tans. Martin Chalmers, Other Press, ۲۰۱۴
Fest, Joachim, Speer: Final Verdict, tans. Alexandra Dring & Ewald Osers, Harcourt, ۲۰۰۲
Longerich, Peter, Heinrich Himmler, tans. Jeremy Noakes & Lesley Sharpe, Oxford university press, ۲۰۱۲
Mommsen, Hans, Alternatives to Hitler, trans. Angus McGeoch, I.B. Tauris, ۲۰۰۳
Mommsen, Hans, The Rise and Fall of Weimar Democracy, trans. Elborg Forster & Larry Eugene Jones, Chapel hill and London, ۱۹۹۶
دیوید اروینگ دهها کتاب نگاشته که ذکر آنها مجال بهتری می خواهد اما این پنج کتاب ارزشمند از ماندگارترین آثار اوست:
Irving, David, Goring a biography, Focal Point, ۲۰۱۰
_____________ The Destruction of Dresden, William Kimber & Co, ۱۹۶۳
_____________ Goebbels Mastermind of Third Reich, Focal point, ۱۹۹۶
______________ Hitler's War, Focal point, ۱۹۹۱
_______________ Nuremberg the last battle, World War II Books, ۱۹۰۶