عکس قدیمی نویافته‌ای از برج طغرل شهر ری

برج طغرل در شهر ری از شاخص‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای آرامگاهی ایران تا سده ششم هجری به شمار می‌آید؛ اما درباره ماهیت آن میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد. با توجه به نام‌گذاری این بنا به برج طغرل از دوره ناصرالدین‌شاه، امروزه به عنوان آرامگاه طغرل اول سلجوقی شهرت یافته است. اما بر اساس یک نظریه دیگر، مدفن و آرامگاه ابراهیم خَوّاص (درگذشته ۲۹۱ق) ـ صوفی مشهور سده سوم هجری ـ دانسته شده است. ۱
برج طغرل در دوره قاجار بسیار مورد توجه جهانگردان اروپایی قرار داشته و شماری از آنها از این برج طراحی‌ها یا عکس‌هایی تهیه کرده‌اند که وضعیت آن را در سده ۱۹ میلادی نشان می‌دهد. از مهم‌ترین این طرح‌ها می‌توان به طراحی پاسکال کوسِت (Pascal Coste) ، دو طراحی فلاندن (Eugène Flandin) ، طراحی برتون (Ernest Breton) ، طراحی کلنل کولومباری (F. colombari)، گراور منتشر شده در سفرنامه مادام دیولافوا (Jane Dieulafoy) و عکس قدیمی آنتوان سوریوگین (Antoin Sevruguin) اشاره کرد.
اما یک عکس قدیمی بسیار ارزشمند و کمتر دیده شده از برج طغرل، تصویری به حالت عمودی است که عکاس ایتالیایی، Luigi Pesce لوئیجی پِسِک (۱۸۱۸-۱۸۹۱م) در فاصله دهه‌های چهل تا شصت سده ۱۹ میلادی از این برج تهیه کرده است. این عکس که در حال حاضر به شماره ثبت ۱۹۷۷.۶۸۳.۲۸ در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود، نمای بسیار واضحی از برج طغرل را نمایش می‌دهد.
اما اهمیت دیگر، آن است که در این عکس، بخش باقی‌مانده از کتیبه کوفی گرداگرد بخش فوقانی برج طغرل، که تا پیش از بازسازی ساختمان آن در دوره ناصر‌الدین‌شاه باقی بوده و در جریان این بازسازی از بین رفته، به وضوح قابل رؤیت است. در صورت بازخوانی این کتیبه بر اساس این عکس و با کمک برخی از دیگر عکس‌ها و طرح‌های باقی‌مانده از برج طغرل، امید می‌رود که سرنخ جدیدی برای حل معمای این بنای آرامگاهی عظیم و تشخیص ماهیت آن به دست آید.
۱. برای آگاهی بیشتر، بنگرید: «گنبد سلطان یا گور درویش»، احمد محیط طباطبایی، کیهان فرهنگی، شماره ۴۷، بهمن ۱۳۶۶، صص ۲۰-۲۳.
فصلنامه کتاب‌گزار، شماره ۱