معرفی کتاب «تاریخ پولی ایران از صفویه تا قاجاریه»

پول و شکل غالب آن در گذر تاریخ یعنی سکه از زمره دستاوردهای با اهمیت و تأثیرگذار در زندگی بشری است که اهمیت و اثرگذاری آن در طول هزاران سال همچنان پابرجا مانده است.
از قضا ایران از سرزمین هایی است که به دنبال فتح لیدی یعنی جایی که به خاستگاه سکه در معنای متعارف آن شناخته شده بود، از حدود دو هزار و پانصد سال پیش دارای تجربه و تاریخ پولی به معنای خاص آن شد و از این رهگذر خود را در میان کشورهای کهن در تاریخ جهان جای داد. از آن پس پول و سکه هم نماد قدرت سیاسی و وسیله مبادله ای مهم و آسمان کننده و هم یکی از ارکان مهم مالی و اقتصادی کشور شد. هر دودمان و فرمانروایی یکی از مهم ترین و فوری ترین اولویت های خویش را ضرب سکه قرار داد و اقتصاد سیاسی با پول و سکه پیوندی تنگاتنگ یافت.
جنس سکه نمادی از وضعیت اقتصادی حکومت و کشور گردید و کمیابی و فراوانی آن بر توان مالی حکومت و وضعیت اقتصادی کشور اثرگذار شد. برای قرن ها و تا پیش از آغاز دوران جدید در تاریخ جهان، پول و سکه بیشتر کاربرد و کارکردی داخلی و حداکثر منطقه ای داشت و کمتر جنبه بین المللی به معنای گسترده آن پیدا می کرد. با قرار گرفتن ایران در کانون تحولات جهانی از عهد صفویه، موضوع پول و مسائل پیوسته با آن نیز ابعاد پیچیده تری به خود گرفت. پول ایران در معرض رقابت با دیگر پول ها از شبه قاره هند و بعد ژاپن در مشرق تا مغرب اروپا قرار گرفت و حتی از تأثیر سرازیر شدن فلزات قیمتی از قاره تازه شناخته شده آمریکا نیز به دور نماند. بدین ترتیب بود که اهمیت پول در اقتصاد و حتی سیاست ایران بیش از پیش گردید و مسائل مرتبط با آن تبدیل به دغدغه ای با اهمیت بیشتر برای فرمانروایان شد.
برخلاف آثار متعدد از این دست این کتاب اثری پیشگام به شمار می آید که با گذر از توصیفات فنی و ظاهری پیرامون پول به بررسی اقتصاد پولی، سیاست پولی و عرصه هایی کاملا نو از سرگذشت پول در ایران پرداخته است. این بررسی به رغم محتوای قابل توجه و جذابی که فراهم آورده، همچنان که نویسندگان آن فروتنانه یادآور شده اند نا پایانی برای شناخت تاریخ پولی ایران از زمان برآمدن صفویان تا برافتادن قاجاریه بلکه سرآغازی برای ورود به اعماق تاریخ پولی و مالی ایران در معنای همه جانبه آن است. با این حال این اثر به جز راهگشا بودن برای پژوهش های بیشتر، خواننده را با انبوهی از داده ها و تحلیل های تازه روبرو می کند که البته باز هم به گفته خود نویسندگان به دلیل تازگی شان در مواردی جای بررسی های بیشتر را هم باقی می گذارند.
نویسندگان این کتاب شرایط خاص پولی در تاریخ نوین ایران را مورد بررسی قرار داده اند که استفاده از پول نقد، نظام سه فلزی شامل طلا، نقره و مس و شرایط متغیر ضراب خانه های کشور را در بر می گیرد. همچنین آنها نقش حکومت در مدیریت پول را از راه ضرب سکه و دست کاری آن با کاهش معیار وزنی یا پایین آوردن عیار فلز برای کسب سود را مورد توجه قرار داده اند. نویسندگان به ایران به عنوان بخشی از یک ساختار اقتصادی بزرگ، منطقه ای و حتی جهانی می نگرند. ایران که با کمبود مزمن پول و فقدان معادن طلا و نقره روبرو بود، تا زمان کشف نفت تقریبا به طور کامل برای جریان فلز قیمتی خود به دنیای بیرونی وابسته بود. آنها اثر متقابل میان پول داخلی و حرکت بین المللی شمش بین ارپا و هندوستان را با توجه ویژه بر کوشش دولت برای جلوگیری این حرکت از راه اعمال محدودیت یا مالیات گیری دنبال می کنند. کتاب به عنوان نخستین مطالعه در تاریخ پولی ایران متنی لازم برای پژوهشگران تاریخ ایران و تاریخ اقتصادی است.
فهرست بخش های کتاب به شرح زیر است:
بخش یکم: دوره صفویه ۱۷۲۲-۱۱۳۵/۱۵۰۲-۹۰۷
. پول، فلزات و ضرب سکه
تجارت با شمش
اقداماتی برای جلوگیری از صادرات شمش
سیاست ضرب سکه
بخش دوم: دوره افشاریه و زندیه ۹۴-۱۲۰۹/۱۷۲۲-۱۱۳۵
عصر مس
بخش سوم: دوره قاجار۱۹۲۵- ۱۳۴۳/۱۷۹۷-۱۱۹۳
سنت و تحول در استفاده از پول
سیاست تأمین پول در شرایط نوسازی
رودی مته، ویلم فلور و کلاوسون، تاریخ پولی ایران از صفویه تا قاجاریه، مترجم: جواد عباسی، تهران، نامک، ۳۸۲ صفحه، بها: ۳۵۰۰۰۰ ریال، ۱۳۹۶.