واکاوی مفهوم دفاع از سرزمین در زمان شاه اسماعیل اول صفوی، با نگاهی به نبرد چالدران

دفاع از سرزمین در فرهنگ و تاریخ ایران همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. در دوران باستان و تا پیش از ورود اعراب مسلمان شده به ایران، دفاع از سرزمین تحت عنوان حفظ و صیانت خاک آبا و اجدادی از تعرض و دست اندازی بیگانگان مورد توجه بوده است. با این حال با ورود اعراب و طرح مفهوم جهاد اسلامی با کفار، مقوله دفاع وارد فاز جدیدی شد و ابعاد گوناگونی یافت. اگر تا پیش از این، دفاع از خاک کشور یک وظیفه میهنی شمرده می‌شد، زین پس به شکل یک واجب دینی درآمد که انجام آن پاداش بهشت و سرزدن از آن مجازات جهنم را در پی داشت.
در دوره صفوی فرمول جهاد اسلامی دچار تغییراتی شد. در حدود ششصد سال حاکمیت خلافت امویان و عباسیان، جهاد ازین منظر که قرآن بر آن تاکید کرده بود امری مقدس شمرده می‌شد و نه ازین رو که خلیفه شخصیتی مقدس به حساب آید و اجرای فرمان او امری مقدس برای پیروانش تلقی گردد. در حالی که در آغاز دوره صفوی، شاه اسماعیل شخصیتی کاریزماتیک گونه در میان پیروانش داشت و اجرای اوامر و دفاع از سرزمین تحت پادشاهی او، به خودی خود وظیفه قزلباشان و امری مقدس برای آنان شمرده می‌شد.
از سوی دیگر تا این زمان یعنی تا زمان تاسیس حکومت شیعی مذهب صفویه، حکم جهاد فقط شامل حال کفار یعنی غیر مسلمانان می‌شد. اما با رسمیت یافتن مذهب شیعه اثنی عشری در ایران در سال ۹۰۷ هـ و تاسیس حکومتی بر پایه این مذهب، دوگانه تسنن و تشیع بیش از هر زمان دیگری مجال خودنمایی یافت.
نبرد چالدران که نخستین رویارویی نظامی حکومت‌های صفوی و عثمانی بود در نزدیکی شهرستان چالدران در شمال غربی ایران و در سال ۹۲۰ هـ رخ داد. این نبرد عرصه ظهور و بروز دو تغییر گفته شده در بالا شد. اول نبرد و جهاد در راه یک شخصیت مقدس و کاریزماتیک و نه لزوما در راه میهن و اسلام، چیزی که حداقل تا آن روز در ایران و در جهان اسلام شایع نبوده است. و دوم جنگ و جهاد میان دو حکومت مسلمان و نه کافر که فقط دارای مذاهب گوناگون بوده‌اند.