نقش فیلم در آینده رشته تاریخ

در چهارمین کنگره تاریخ دانان ایران با محوریت «آینده رشته تاریخ در ایران» که یکم و دوم آذرماه ۱۳۹۶ در مشهد برگزار شد، نگارنده مقاله ای را با عنوان «نقش فیلمسازی در آینده رشته تاریخ :راه کارها و فرصتهای عرصه فیلمسازی برای دانشجویان رشته تاریخ در آموزش و اشتغال» در دومین روز همایش ارائه داد. استقبال استادان و دانشجویان حاضر از مطالب ارائه شده در آن کنفرانس، نوید بخش اینجانب برای ادامه مطالعات و فعالیت هایم در عرصه فیلمسازی و ارتباط آن با رشته تاریخ بود. محتوای مقاله مذکور حاصل فعالیت و آموزش «فیلمسازی» اینجانب در «انجمن سینمای جوانان ایران» و مطالعه و تحقیقات همزمان در حوزه مباحث تئوری در عرصه فیلم و تاریخ بود.
اکنون که بیش از یک قرن از آغاز به کار سینما و فیلم در جهان و ایران می گذرد، ضرورت توجه به این عرصه در محافل آکادمیک رشته تاریخ بیش از پیش احساس می شود. دنیای سینما و فیلم هم به سبب تاثیراتش در تحولات اجتماعی، خود می تواند به عنوان موضوعی تاریخی مورد تحقیق و پژوهش مورخان قرار گیرد و از طرف دیگر، «زبان فیلم» ظرفیت استفاده به عنوان ابزاری آموزشی و پژوهشی در رشته تاریخ را دارد. در راستای توجه به این دو مهم، اشاره به دو نکته دیگر ضروری است. نخست اینکه مورخان امروز و آینده ایران برای بررسی مسائل تاریخی، بعد از اختراع فیلم در جهان، با منبعی جدید سر و کار دارند. روند رو به گسترش ساخت فیلم در گذشته و همچنین سالهای اخیر، این نکته را به ما یادآوری می کند که در دوران بعد از آغاز به کار سینما، با منبع و زبانی جدید – غیر نوشتاری- رو به رو هستیم که برای تحلیل رویدادهای گذشته به بررسی آنها نیازمندیم، از این رو توجه به مسائلی چون «زبان فیلم» و «نشانه شناسی تصویر» ضرروری است و به نظر می رسد که برای توانمندسازی نسل جدید دانش آموختگان تاریخ در این زمینه می بایست راه کارهایی را مورد توجه قرار داد. در وهله دوم اگر به بحث «اشتغال» دانشجویان تاریخ توجه کنیم و به این واقعیت آگاه باشیم که موسسات آموزشی و پژوهشی در کشور، ظرفیت به کارگیری همه دانش آموختگان رشته تاریخ را ندارند، توجه به روشهای خلاقانه در امر اشتغال این دانشجویان ضروری است. نگارنده خود به سبب تجربه فیلمسازی باور دارد که یکی از این فرصتهای مفید در عرصه اشتغال، یادگیری مهارت فیلمسازی توسط دانشجویان تاریخ است. پس می توان این نتیجه را گرفت که فیلم در آینده رشته تاریخ، هم در بعد آموزشی و پژوهشی و هم اشتغال، نقش مهمی را دارد. تمایل دارم که در راستای تایید گفته های خود، به نظر یکی از استادان رشته تاریخ – دکتر داریوش رحمانیان (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران)- در این زمینه استناد کنم. ایشان در سخنرانی علمی خود که مورخ سه شنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ - با موضوع تحلیل و بررسی فیلم مستند «اسد الله علم، مردی برای تمام فصول»- در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار داشتند که ضرورت دارد گروه های تاریخ در ایران هر چه سریعتر برای تاسیس رشته ای (نقل به مضمون) با عنوان «تاریخ دیدمانی» اقدام کنند.
نگارنده در طرح «جشنواره فیلمهای کوتاه تاریخی»، که در پیوست این نوشتار آمده است، ایده ها و راه کارهایی را مطرح کرده است که می توانند زمینه ساز ارتباط موثر فیلم و تاریخ باشند. مسائلی از قبیل اینکه چگونه می توان راه ارتباطی اهالی تاریخ با دنیای سینما و فیلمسازی را به وجود آورد؟ چگونه فیلم های مستند ساخته شده با موضوع تاریخ را در دانشگاه جمع آوری کرد و در امر آموزش و پژوهش از آنها بهره برد؟ چگونه توانمندی دانشجویان تاریخ در مهارت هایی چون فیلمنامه نویسی و در کل فیلمسازی می توانند فرصتهای اشتغال را فراهم کنند؟ و ... طرح «جشنواره فیلم های کوتاه تاریخی» ایده ای است که در قالب آن می توان به مسائل مذکور پرداخت و حرکتی نو در رشته تاریخ در دانشگاه های ایران را رقم زد. ایده ارائه شده ماحصل فعالیت دو سه ساله اینجاب در عرصه فیلمسازی و مطالعه در این زمینه، هم زمان با تحصیل در رشته تاریخ، است. در نوشتار پیش رو، ضمن معرفی پیشینه چنین جشنواره هایی در ایتالیا، لهستان، کورواسی و برخی فعالیتهای صورت گرفته مرتبط با این موضوع در ایران، همچون جشنواره فیلم «یادگار»، ظرفیتهای استفاده از فیلمسازی در رشته تاریخ مطرح شده اند، ظرفیتهایی که محافل دانشگاهی تاریخ، با همکاری صنعت فیلمسازی می توانند گامی مهم و تاثیر گذار در آینده پیش روی این رشته در ایران بردارند.
در پایان لازم می دانم به این نکته اشاره کنم که طرح مذکور بدون تردید قابلیت اصلاح و جرح و تعدیل در بخشهای مختلف را دارد و اینجانب پذیرای همه نظرات استادان، دانشجویان و دغدغه مندان و دوستداران رشته تاریخ در راستای ارتقا و بهبود این طرح هستم. همچنین امید است که نوشتار و طرح حاضر مورد توجه مسئولین مرتبط و افرادی که قدرت حمایت از این ایده را دارند قرار گیرد.