نقد و نظری بر مستند تازه نفس ها

کیانوش عیاری کارگردان، مستند ساز، نویسنده و تدوین‌گر معروف ایرانی است که در سال ۱۳۳۰ در اهواز به دنیا آمد. کیانوش تحصیلات رسمی خود را از دیپلم بالاتر نبرد و از ۱۹ سالگی با ساختن فیلم های کوتاه وارد دنیای فیلم و سینما شد. عیاری از پرکارترین فعالان عرصۀ سینمای اجتماعی است که کارنامۀ درخشانی در ساخت فیلم،سریال و مستند دارد. عیاری با بیش از ۲۰ فیلم و سریال ارزشمندی که ساخته است حدود ده جایزه بزرگ بین المللی از جمله لوکارنو و ونیز و جوایز متعدد فجر داخلی را در کارنامۀ افتخارات خود دارد. مردم ما عیاری را با «روزگار قریب» بهتر می شناسند.
مستند تازه نفس ها که محصول سال ۱۳۵۸ است نگاهی به لایه های مختلف طبقات اجتماعی در تابستان ۵۸ در تهران دارد. با آن که عیاری در آن زمان بسیار جوان و کم تجربه بوده است اما در این اولین مستند خود به خوبی نشان داده است که در آن زمان مسئولیت خود را به عنوان یک مستند ساز به خوبی درک کرده است. تازه نفس ها که می توان آن را انبوهی از سکانس های مختلف دانست توده و طبقات اجتماعی تهران را به تصویر کشیده است. به نظر می رسد عیاری در این مستند مانند مورخی عمل کرده است که با ذهنیتی کاملا تاریخی و حتی نیازهای امروز، دوربین خود را به دست گرفته و تابستان ۵۸ تهران را به تصویر کشیده است. معلوم نیست اگر این مستند نبود این همه صحنۀ زیبا از لابلای گفتگوهای مردمی چطور به دست ما می رسید.
خیابان های مرکزی تهران، غوغای کتابفروشان کنار خیابان و درهم بودن آنها با نوار فروشی ها و احساسات گروههای مختلف که مشغول یارگیری هستند صورتی به تهران داده است که انگار همه جشن گرفته و در تکاپو هستند تا از این نمد کلاهی برای خودشان بسازند. مستند به شکل حرفه ای ساخته شده و در هیچ یک از سکانسها صورت مصنوعی در کار دیده نمی شود. گرچه این فیلم برای نسلی که انقلاب را در خاطر دارند صورتی نوستالوژیک دارد اما برای نسل های نو بسیار سوال برانگیز است و انبوهی از سوالات خوب را در ذهن مخاطب جوان طرح می کند. آدمهای این مستند که غالبا جوانانی پرتحرک هستند در خیابان انقلاب در تابستان ۵۸ مشغول کتابفروشی و تبلیغ ایده های خودشان هستند. امروز من خیلی میل دارم سرنوشت آدمهای کوشنده در این فیلم را بدانم. درفیلم نشان می دهد در تابستان ۵۸ هنوز حجاب اجباری نشده بود. این روزها دیده می شود بسیاری از خطیبان و دستگاه رسانه ای کشور القاء می کنند که انقلاب ما اقتصادی نبود و ما برای به دست آوردن شرایط بهتر اقتصادی قیام نکردیم اما فیلم پر از مستنداتی است که نشان از دغدغه های گوناگون اقتصادی و امیدواری مستضعفان برای شرایط بهتر را دارد.
مستند تازه نفس ها احتمالا با حذف برخی قسمت ها چند بار از شبکه های وطنی نمایش داده شده است. در این مستند وضعیت جنوب تهران و حلبی آبادها و زندگی مردم آن نواحی به تصویر کشیده شده است و همچنین فصل کوتاهی در حواشی خیابانهای جنوب تهران برای نشان دادن انبوه معتادان آنجا آورده است. فیلم در عین حال بی نقص نیست و گمان می رود برای کارگردان جوان آن سال نمره عالی بگیرد زوایایی از زندگی و رفتارهای اجتماعی از جمله مطبوعات در فیلم جای خالی خود را نشان می دهد.