پرسه ای در احوال ایران در بحبوحه قیام جنگل

هرج و مرج داخلی،آشفتگی اوضاع اجتماعی و سیاسی و عدم امنیت،فقر و قحطی،پراکندگی نیروهای اجتماعی،سیاسی و... از جمله مسائلی است که پس از جنگ جهانی اول گریبانگیر جامعه‏ و مردم ایران شده بود.این مسائل گرچه ریشه در ساختار اجتماعی،اقتصادی و سیاسی کشور داشت ولی با کشیده شدن ناخواسته‏ ایران به جنگ بین الملل اول رشد یافت و به دلیل دخالت‏های‏ آشکار قدرت‏های خارجی نظیر انگلستان،روسیه تزاری،آلمان و عثمانی در امور داخلی ایران تشدید شد.بروز این مسائل در جامعه‏ای که به دنبال‏ برپایی انقلاب مشروطه آرمان‏های بلندی در سر می‏پروراند،واکنش‏های‏ عدیده‏ای برانگیخت که از آن جمله می‏توان وقوع جنبش‏های انقلابی‏ در مناطقی نظیر گیلان،آذربایجان و اعتراض و نافرمانی نسبت به‏ حکومت مرکزی را در نقاط دیگر نام برد.
علیرغم اعلام بی طرفی، از سوی دو دولت استعماری روسیه و انگلیس به اشغال درآمد. حضور این دو ارتش در ایران و تأثیرات هولناک اقتصادی و اجتماعی و سیاسی ناشی از آن، دخالت های ناروا و تحمیل قراردادهای ننگین استعماری که تاوان سنگینی را برای ملت ما به همراه داشت.یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران در سالهای پایانی حکومت قاجار و دوران وزارت جنگ رضاخان، قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌ خان جنگلی بود. در دوران جنگ جهانی اول، در همان زمان که دسته‌ای از نمایندگان و رجال سیاسی به مهاجرت دست زدند، میرزا کوچک‌خان که اوضاع کشور را پریشان و در اشغال بیگانگان دید، با گرویدن با اندیشه اتحاد اسلام که سازمانی بود با الهام از اندیشه‌های متفکران و مصلحانی از قبیل سید جمال‌الدین اسدآبادی و با هدف مبارزه با احکام مستبد و نفوذ بیگانگان در کشورهای اسلامی ‌به منظور ایجاد اتحاد سیاسی بین کشورها تشکیل شده بود درصدد برآمد که تشکیلات نظامی‌ را راه‌اندازی کند و به مبارزه علیه استبداد و استعمار و نجات کشور بپردازد. ابراهیم فخرایی از همرزمان میرزا کوچک خان و وزیر فرهنگ کابینه ی جنگل نیز در مورد زمینه های آغاز نهضت و انگیزه جنگلی ها برای قیام آورده است: « فقر و بیکاری و مهمتر از همه فقدان امنیت و تجاوز قوی بر ضعیف که به جامعه ایرانی عموماً و به جماعت گیلانی خصوصاً تحمیل شده بود و وجود اغتشاش در جنوب کشور بر اثر دسائس بی انقطاع همسایه جنوبی و تعدیات بی پروای همسایه شمالی جنگلی ها را بر آن داشت که مانند سران ملیون چنین بیندیشند که چنانچه با امکانات موجود کسب قدرت کنند خواهند توانست نه تنها تعدی بیگانه را منکوب و هموطنانشان را از مواجهه با ناراحتی ها نجات بخشند بلکه در تاریخ کشور نیز نقش قهرمانانه ای بعهده بگیرند. چه آنها معتقد بودند بر هر مسلمان پاکدل ایرانی فرض است که وظیفه اش را نسبت به کشور و هموطنانش ادا کند و به تناسب بهره مندیش از اجتماع، خیر و فایده ای به آنها برساند. بدیهی است حصول این منظور جز در سایه سعی و مجاهدت به دست آمدنی نیست..» باید پژوهش ها و زوایای این قیام به دور از نگاه های بومی و منطقه ای از نو مورد بازبینی قرار گیرد تا مشخص شود آیا این قیام با اهداف اولیه خود همراه بود یا اینکه با تغییرات سیاسی همسایه شمالی از مسیر اصلی خود منحرف و با شکست روبرو شد؟ . سرانجام .میرزا کوچک خان پس از حدود هفت سال مبارزه و جنگ و گریز با تعداد اندکی از یاران در روز دوشنبه یازدهم آذر ۱۳۰۰ هجری خورشیدی نهضت جنگل به نقطه پایان خود رسید.