علفزار: نبرد یک ملت برای زندگی

این ایام مشغول به نوشتن مقاله ای در ارتباط با تاریخ و فیلمسازی هستم. در بخشی از مقاله به تاریخ فیلمسازی در ایران پرداخته ام و از جایگاه برخی فیلمها به عنوان یک سند، برای بررسی تاریخ سخن رانده ام. یکی از این فیلمها، مستندی ست با نام «علفزار: نبرد یک ملت برای زندگی» که در بین سالهای ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۴ شمسی در ایران ساخته شده است. چند فیلمساز آمریکایی در سفر خود، از طریق مرزهای ترکیه و عراق وارد ایران می شوند و با همکاری کنسول آمریکا در ایران، از کوچ ایل بختیاری مستندی تهیه می کنند. این گروه فیلمساز بیش از یک ماه را با بختیاری های ساکنِ خوزستان زندگی می کنند و در کنار آنها، کوچشان را از مناطق گرمسیری خوزستان به مناطق سردسیری چهار محال بختیاری، فیلم می گیرند. این فیلم ۱۰۰ دقیقه ای ابتدا از حضور فیلمسازان در ترکیه شروع می شود، تا اینکه وارد مرزهای ایران می شوند و در «عربستان» آن روزگار (خوزستان فعلی) فیلمبرداری شان را از بختیاری ها شروع می کنند.
من در مقاله ام از این گفته ام که فیلمهای مستند، چگونه می توانند به عنوان یک سند تاریخی مورد استفاده قرار گیرند، و اینکه تفاوت یک سند تاریخی نوشتاری با سند تاریخی تصویری چیست. تا پیش از آغاز سینما و فیلمسازی، غالب روایتهای بر جای مانده از گذشته مان نوشتاری ست تا دیداری. در نهایت شاید نقاشی و در دوره ای عکاسی، بخشی ناچیز از گذشته را برایمان به تصویر کشیده باشند. اما بعد از سینما با منابع و اسنادی مواجه هستیم که تاریخ را در قالبی دقیق، ملموس و صریح برای ما روایت می کنند. تصاویر، مثل کلمات نیستند که از ابهام، ایهام، استعاره، مجاز و ... برخوردار باشند؛ ما وقتی یک فیلم از ۱۰۰ سال گذشته در اختیار داریم، یعنی گذشته را داریم می بینیم و این یک دنیای متفاوت از تاریخی ست که از روی نوشته ها می خوانیم. امروزه مستندهای زیادی در دنیا و ایران ساخته می شود که برای مورخان سالهای بعد، منابعی دسته اول محسوب می شوند و از این رو، «مفهوم تاریخ»، که همیشه از مسیر بلاغت و ادب به دست ما رسیده است، از زبانی متفاوت هم به دست مورخان آینده خواهد رسید. این است که تاریخ در آینده از تحولات مهمی برخوردار خواهد شد.
توصیه می کنم مستند علفزار را ببینید. جدای از اینکه می خواهید تاریخ را تخصصی بخوانید یا یک مخاطب عمومی و علاقه مند به تاریخ هستید. تصاویر در این مستند سیاه و سفید هستند، با کیفیتی نه چندان بالا، و میان نوشته هایی که به کمک مخاطب برای فهمیدن برخی موضوعات در فیلم جای داده شده اند؛ اینها شاید برای چشمان ما که در دنیای امروز فیلمها را با کیفیت بسیار بالا می بیند کمی خسته کننده بیاید، اما این مستند چیز دیگری دارد که شما را همراه خواهد کرد: لذت کشف گذشته و فهم تاریخ، تاریخی نه از جنس ابهام و ایهام آمیز خواندن، که از نوع ملموس، دقیق و صریح دیدن.