«مراد اریه» پدر کاشی و سرامیک ایران

شروع زندگی تجاری مراد اریه

پس از این تحصیلات بود که مراد اریه برای کار در مغازه پارچه فروشی برادرش یحیی اریه راهی شهر رشت می شود . پس از مدتی مراد اریه تصمیم میگیرد خود مغازه ای بخرد و مستقلا به خرید و فروش پارچه و منسوجات بپردازد . در حین کار و تجارت زبان روسی را هم آموخت و تصمیم به سفر گرفت . نخست از بندر پهلوی به روسیه رفت و از آنجا عازم اروپا شد .‌ مراد اریه موفق شد نمایندگی واردات منسوجات از کشور ایتالیا و انگلستان را به دست آورد و راهی تهران شود . سال ۱۲۹۸ خورشیدی بود که با اقدس یظهری ازدواج کرد .

آغاز فعالیتهای اجتماعی اریه

در سال ۱۳۰۶ خورشیدی مراد اریه عضو شورای بلدیه ( انجمن شهر ) تهران شد . در یکی از جلساتی که انجمن شهر با حضور رضاشاه ترتیب داده بود در پاسخ پرسش های رضاشاه در مورد وضعیت کلیمیان تهران به ویژه محله عودلاجان ، مراد اریه میگوید : « بیشتر یهودیان تهران در سه راه سیروس اقامت دارند و از نظر امکانات زندگی فاقد شرایط مناسب هستند ، ضمن آنکه برای جابه جایی به سایر نقاط تهران دارای محدودیت هستند و معاملات زمین برای آنها در سایر نقاط دیگر امکان پذیر نیست. » رضاشاه با اطلاع از این اوضاع همانجا دستور می دهد تسهیلاتی فراهم شود که کلیمیان در صورت تمایل بتوانند در هر جایی که دوست دارند خانه بخرند یا معاملات املاک داشته باشند . این دستور باعث شد که پس از آن کلیمیان در مناطقی چون حسن آباد ، آقا شیخ هادی ، و دیگر نقاط شمال تهران هم خانه بخرند و بتوانند خرید و فروش کنند .

مراد اریه به دلیل سفرهای متعدد تجاری به آمریکا و اروپا و تسلط به زبان های انگلیسی ، فرانسوی ، روسی ، ایتالیایی و عبری با اسحق شالم رییس اوتصر هتوراه در نیویورک آشنا شد و توانست موافقت او را برای تاسیس شعبه اوتصر هتوراه را در ایران به ریاست و مسئولیت راب لوی کسب کند . همچنین موفق شد یکی از مقام های بلندپایه هواپیمایی انگلستان و رییس کمپانی نفت بریتیش پترولیوم را برای مذاکرات اقتصادی به تهران دعوت کند .
نمایندگی مجلس شورای ملی

مراد اریه در ششم اسفند سال ۱۳۲۲ توانست با شکست دکتر لقمان نهورایی که چندین دوره نماینده کلیمیان در مجلس بود به مجلس دوره چهاردهم راه یابد . همزمان به دلیل ادب و متانت ، گشاده رویی ، حافظه خوب و مناعت طبع و سخاوتمندی به ریاست انجمن کلیمیان تهران نیز برگزیده شد .
از جمله اقدامات مهم اریه در دوره نمایندگی مجلس ، وصول غرامت از اوقاف بابت قبرستان قدیمی کلیمیان در خیابان سپه بود که مدتها بود در آن دفنی صورت نگرفته بود و جزو املاک کلیمیان به حساب می آمد اما اداره اوقاف در دوران وزارت اسماعیل مرات این گورستان قدیمی را مصادره و در اختیار مدرسه نظام گذاشته بود . سرانجام با همت روح ا... مناسبیان و طرح و نظارت مهندس جهانگیر بنایان در محل گورستان قدیمی پاساژ کوروش ساخته شد .
در دوره پانزدهم مجلس نیز بار دیگر اریه به نمایندگی مجلس برگزیده شد اما به دلیل آنکه جهت معالجه خود و همسرش در آمریکا بود ، با ارسال نامه ای به مجلس و بیان بیماری و مشکلات خود و همسرش از نمایندگی مجلس شورای ملی استعفا داد .
در دوره شانزدهم مجلس دکتر موسی برال به نمایندگی کلیمیان انتخاب شد و در دوره هفدهم هم انتخابات در حوزه کلیمیان برگزار نشد . گفته میشود در جریان خروج محمدرضاشاه از ایران در مرداد ۱۳۳۲ و سفر به رم مراد اریه که در ایتالیا حضور داشته اتومبیل خود را به همراه چک سفید امضایی در اختیار شاه قرار می دهد .
در انتخابات دوره هجدهم مجلس در سال ۱۳۳۳ خورشیدی بار دیگر مراد اریه به نمایندگی انتخاب میشود و در نطق مشهوری خواستار رفع هر گونه تبعیض در وزارت فرهنگ درباره کلیمیان می شود . اریه در دوره های نوزدهم و بیستم نیز به نمایندگی مجلس انتخاب میشود . از جمله اقدامات او در این دوره رفع تعرض همسایگان به بخش هایی از املاک بهشتیه خیابان مازندران ، تشکیل بت دین انجمن کلیمیان ، خرید باغ مریضخانه معتمد به نام انجمن کلیمیان ، تشکیل کنفرانس تهران درباره ی حقوق زنان ، رفع مشکلات و مسائل انجمن کلیمیان تهران و دیگر شهرها و ... می باشد . در دوره بیست و یکم انتخابات مجلس به دلیل بروز حادثه ای که برای فرزندش منوچهر پیش آمده بود و همچنین گفته میشود به علت اختلاف با سفیر اسرائیل مئیر عزری از کاندیداتوری مجلس کناره گیری کرد . گویی اریه در دیداری سرد با مئیر عزری به او گفته که با توجه به حقوق برابری که یهودیان در ایران دوره پهلوی دارند نیازی به حضور شما در اینجا نیست .

از همین رو اعتقاد بر این است که همین اختلاف باعث پیروزی جمشید کشفی به عنوان نماینده کلیمیان در انتخابات مجلس میشود . فرزندان اریه معتقدند بین عزری که متولد ایران بود با پدرشان از گذشته اختلافاتی وجود داشته است .

مراد اریه صنعتگر و کارآفرین

از اواخر دهه سی خورشیدی و به ویژه پس از کناره گیری مراد اریه از سیاست و نمایندگی مجلس او به کار اصلی و حرفه مورد علاقه خود که تجارت و کارآفرینی است باز میگردد . شروع به واردات پارچه ، منسوجات و پوشاک از اروپا میکند و تصمیم به راه اندازی یکی از بزرگترین مجمتع های صنعتی کشور میکند . در این مجتمع چند کارخانه صنعتی تاسیس میشود :

تاسیس کارخانه بزرگ کاشی ایرانا به سال ۱۳۳۶ خورشیدی با سرمایه ۵۲۰ میلیون ریال تحت شماره ۵۹۰۴
تاسیس کارخانه بزرگ سرامیک سازی ۱۳۳۶ خورشیدی
تاسیس کارخانه پلاستیک سازی
تاسیس کارخانه ملامین سازی تهران
تاسیس کارخانه تولیدی پتو پرنیان
تاسیس کارخانه بستنی سازی الدورادور
به همراه چندین واحد بزرگ و کوچک دیگر که هر یک از آنها سهم بزرگی در کاهش یا قطع واردات کالا و وابستگی به خارج داشت .
بدین گونه صنعت کاشی و سرامیک مدرن در ایران توسط مراد اریه بنیان گذاشته شد و به درستی او را پدر صنعت کاشی و سرامیک مدرن ایران لقب داده اند .

سوء قصد به مراد اریه

در سال ۱۳۵۵ انفجاری در دفتر کار اریه به وقوع پیوست که به او آسیبی نرسید . او یک ساعت پیش از انفجار از دفتر خود خارج شده بود و از این ترور جان سالم به در برد . گفته میشود دشمنان اریه اقدام به این کار کرده اند اما در جایی ذکر نشده که این دشمنان چه کسانی بودند ؟ آیا یک سوء قصد ناشی از اختلافی شخصی یا شغلی بوده است یا سیاسی ؟
بعد از این اتفاق مراد اریه علی رغم آنکه پیش نماز کنیسه حکیم بود تصمیم به سفر به خارج از کشور میگیرد . نخست به اروپا میرود و سپس به آمریکا نزد فرزندانش رفته و در آنجا اقامت میکند و از آنجا جهت سرکشی به کارهایش گاهی به ایران سفر میکند . از هفت فرزندش دو تن یعنی رفیع رافائل و اسکندر بیشترین مسئولیت و کمک را به پدر در چرخش امور شغلی و اقتصادی میکنند و این در حالیست که گروه صنعتی اریه در هنگام خروج او از ایران به سی شرکت اقتصادی می رسید . رفیع رافائل در ایران اقدام به ساخت چند شهرک در اطراف تهران میکند که یکی از آن شهرکها را به نام مادرش اقدسیه نامگذاری میکند . اریه چهار فرزند دختر نیز به نام های پوران ، شهناز ، هما و مهین داشت .

پایان زندگی یک کارآفرین :

سال ۱۳۵۷ از راه رسید و انقلاب پیروز شد . با پیروزی انقلاب مصادره اموال و صاحبان سرمایه و صنایع ایران آغاز شد . اموال ، دارایی ها و سرمایه ی مراد اریه نیز به همراه ۵۲ کارآفرین دیگر طبق بند ب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب ۱۰ تیرماه ۱۳۵۸ شورای انقلاب مصادره شد و او و خانواده اش به همراه دیگر کارآفرینان ایرانی حق استفاده از اموال خود را از دست دادند .
شرکت بزرگ کاشی ایرانا پس از مصادره افتان و خیزان به تولید ادامه داد تا اینکه سرانجام همچون دیگر شرکت های مصادره ای در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۵ برای همیشه خاموش و از گردونه ی تولید و کسب و کار خارج شد و به تاریخ پیوست .
خانه ی مسکونی مراد اریه نیز که ساختمانی بزرگ روبروی هتل استقلال بوده در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و بنا به گفته محسن رفیق دوست زنان شهر نو را مدتی آنجا نگاه داشتند و سپس مدتی نیز مرکز نگهداری دختران شد .
مراد اریه بازرگان ، نماینده مجلس شورای ملی و کارآفرین مشهور ایران نیز به سال ۱۳۷۲ دور از وطن در آمریکا درگذشت .


منابع :
- تارنمای فرهنگ یهودیان ایران
-کیهان لندن . رفیع رافائل از صنعتکاران پیش از انقلاب اسلامی درگذشت
- خاطرات محسن رفیق دوست . روزی که خانه های زنان شهرنو را خراب کردند