دولت ملی دکتر مصدق و جامعه ی روحانیون رشت

نشریه ی “طالب حق” یکی از نشریات گیلان در دوره ی سلطنت پهلوی دوم است. صاحب امتیاز و مدیر مسئول آن محمد جوادی بود. فریدون نوزاد (پژوهشگر تاریخ گیلان) مدت فعالیت این نشریه را ۷ سال و اندی دانسته است. وی از کسانی که در این نشریه قلم می زده اند و با آن همکاری داشته اند به ترتیب: سید محمد تیاب، محمد علی انشایی، حاج حسن حجتی، ابراهیم فخرائی، اسحاق شهنازی، کیخسرو ثباتی، سرهنگ خوروش دیلمانی، دکتر هادی جلوه، دکتر احمد هومن، دکتر ابراهیم جفرودی، محمود پور صالح و... نام می برد. به نوشته ی او شماره ی اول این نشریه در تاریخ دوشنبه هشتم اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۱ خورشیدی، مطابق با سوم شعبان سال ۱۳۷۱ قمری و برابر با بیست و هشتم آوریل سال ۱۹۵۲ میلادی چاپ شده که در ۴ صفحه به دست خوانندگان می رسیده است. (نوزاد، ۱۳۷۹: تلخیص از ۳۱۶-۳۱۴). در این یادداشت کوشش می شود تا رابطه ی دولت ملی دکتر مصدق و مردم گیلان از لابلای صفحات این نشریه مورد مطالعه قرار بگیرد.
در یکی از شماره های این نشریه این جمله تیتر شده است: "علمای رشت برای موفقیت جناب آقای دکتر مصدق، نماز جماعت راتعطیل کرده بودند" سپس "طالب حق" به چاپ اعلامیه ی جامعه ی روحانی رشت پرداخته است: «برادر دینی! در این موقع که مبارزه ی ملت ایران، علیه استعمارچیان خارجی و مزدوران اجانب ادامه دارد و دست اجانب را از کشور اسلامی قطع و لانه های جاسوسی را از مملکت اسلامی ما برچیده اند و همه ی این اقدامات خدا پسندانه مستند به مجاهدت و و زحمات آقای دکتر مصدق بوده که با کمال بی طمعی منویات ملت ایران علیه اجانب را چنانچه شایسته بوده انجام داد و در مقابل این مبارزه ملت ایران علیه اجانب، یک دست های شوم پس پرده هم مشغول به کار بوده اند که دولت آقای مصدق سقوط نموده تا بتوانند مقاصد شوم خودشان را انجام و این مرام را با یک توطئه ی عجیب پس پرده انجام دادند و در نتیجه دولت ملی آقای دکتر مصدق سقوط نمود و در اثر سقوط ، سراسر کشور که از آن جمله مردم نجیب و رشید گیلان به نام اظهار تنفر از این پیش آمد و ابراز علاقه نسبت به تجدید زمام داری آقای دکتر مصدق تعطیل عمومی نموده اند، بنابراین جامعه روحانیون هم به نام هماهنگی و پشتیبانی از مرام و مقصد برادران دینی خود، نماز جمعیت را تا پایان تعطیل می نماییم.
والسلام علیکم برحمت الله و برکاته.»
حاجی شیخ اسدالله اخوان، حاجی شیخ محمد کاظم صادقی، حاجی سید حسن بحرالعلوم، حاجی سید محمود ضیابری، حاجی شیخ ابوالقاسم حجتی، سید حبیب الله موسوی، فضل الله سعادت، سید مهدی بحرالعلوم، حاج شیخ محمد لاکانی،سید شفیع واحدی، سید حسین موسوی خلخالی و شیخ حسین لیچائی.(طالب حق، شماره ۷: ۴)
در شماره ی ۱۷ نشریه ی طالب حق ، دو تلگراف که از سوی : اتحادیه مسلمین گیلان(محقق) و جمعیت مجاهدین رشت خطاب به دکتر محمد مصدق ارسال شده ، متن آن ، به چاپ رسیده است:
«جناب آقای دکتر مصدق نخست وزیر معظم و محبوب، رونوشت حضرت آیت الله کاشانی پیشوای روحانی.
رونوشت توسط جناب آقای اخگر نماینده محترم مجلس، ساحت مقدس ملس شورای ملی تهران، رونوشت اداره کل تبلیغات.
اتحادیه مسلمین گیلان، از لحاظ سهیم بودن در آن نهضت مصدق، همیشه پشتیبان دولت آن جناب بوده و اکنون با ابراز خوشوقتی از برطرف شدن سوء تفاهم که به وجه احسن صورت گرفته ی مجددا پشتیبانی خود را اعلام و از ذات باریتعالی توفیق آن جناب را در راه خدمت به اسلام و کشور عزیز خواستار است.
(اتحادیه مسلین گیلان- محقق)»
در تلگرام دوم هم خطاب به ریاست مجلس شورای ملی، دکتر مصدق، رادیو تهران و در رونوشت به روزنامه ی "طالب حق" آمده است:
«جمعیت مجاهدین اسلام به نمایندگی از طرف مردم مبارز گیلان، ضمن پشتیبانی از دولت جناب آقای دکتر مصدق و نیات خیرخواهانه معظم له به عرض نمایندگان واقعی می رساند که کوچک ترین مخالفتی با دولت ملی حاضر، مبارزه با افکار عمومی بوده و مخالفین مورد نفرت ملت ایران خواهند بود. امضا: جمعیت مجاهدین اسلام رشت» (طالب حق، شماره ۱۷: ۳).
در یکی دیگر از شماره های این نشریه می توان از ابراز تقدیر دولت مصدق نسبت به گیلان آگاه شد:
جناب آقای مقدم
استاندار محترم گیلان
تلگراف شماره ۴۷۳۲ مورخه ۱۵/۴/۱۳۳۲ واصل گردید. ضمن سپاسگزاری از احساسات پاک و بی آلایش هموطنان عزیز، خواهشمندم، تشکرات صمیمانه اینجانب رابه عموم بانوان و آقایان محترم ابلاغ بفرمایید. «دکتر مصدق»
(طالب حق، ۲۱ تیر:۱)
از مطالعه ی چند سند منتشره در نشریه ی طالب حق می توان دریافت که:
۱-در شهرستان رشت، سه نهاد و موسسه ی مذهبی فعال بوده اند که عبارتند از:
جامعه روحانیون رشت، اتحادیه مسلمین گیلان و مجاهدین اسلام رشت.
۲- دولت ملی دکتر محمد مصدق از پشتیبانی و حمایت آحاد مردم برخوردار بوده است و شاید بتوان چنین گفت که از دوره ی مشروطه تا زمان وی، تنها نخست وزیری بوده که چنین پایگاه وسیع اجتماعی داشته و دارای مشروعیت مردمی بوده است.
۳-از مطالعه ی نامه ها و تلگراف چنین بر می آید که نگارش نامه ها ، در طی دوره ای بوده است که هنوز بین دکتر محمد مصدق و آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی روابط حسنه وجود داشته است.
۴-روحانیون به عنوان تنها نهاد احتماعی در ایران، از انسجام گروهی و تشکیلات صنفی حرفه ای بهره مند بوده اند.
آنان علاوه بر کارکرد اجتماعی ، به سبب تشکیلات منسجم و حرفه ای خود، می توانستند به عنوان یک نهاد اجتماعی غیر دولتی، در جامعه نقش ایفا کنند.
منابع و مآخذ
- طالب حق، شماره ۷، سال اول، پنجشنبه۱۹ تیر۱۳۳۱ برابر ۱۷ شوال ۱۳۷۱.
- طالب حق، شماره ۱۷، سال اول، پنجشنبه ۱۸ دی ۱۳۳۱ برابر ۲۱ ربیع الثانی ۱۳۷۲.
- طالب حق، شماره ؟ ، سال دوم، یکشنبه ۲۱ تیر ۱۳۳۲ برابر ۳۰شوال ۱۳۷۲.
- نوزاد فریدون(۱۳۷۹)، تاریخ جراید و مجلات گیلان( از آغاز تا انقلاب اسلامی)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.