آسیب‌شناسی رشته تاریخ در نظام دانشگاهی ایران

برای رشته تاریخ همانند اکثر رشته‌های دانشگاهی در ایران امکان تحصیل در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری فراهم است. توجه به سرفصل‌های دروس دانشگاهی در هر سه مقطع نشان دهنده یک نوع دور بی پایان است. دانشجویان رشته تاریخ در هر سه مقطع ملزم به گذراندن دروسی با سرفصل‌های مشابه هستند. به عنوان مثال دانشجویان ملزم به گذراندن دروس ذیل می‌باشند: در مقطع کارشناسی: تاریخ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره قاجار؛ در مقطع کارشناسی ارشد: تاریخ ایران در دوره قاجار و انقلاب مشروطه و در مقطع دکتری: تاریخ معاصر ایران. مشکل اصلی حداقل در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد و نه دوره دکتری، مشابهت نام و سرفصل دروس نیست. بلکه مشکل در عدم ارائه مباحث و سرفصل‌های جدید در مقطع کارشناسی ارشد است تا تفاوتی با مقطع کارشناسی تاریخ داشته باشد. علت اصلی این مسئله جدای از کم کاری برخی از اعضای هیئت علمی، عدم تولید آثار و نظریات جدید در حوزه این رشته و عدم بهره گیری نظام دانشگاهی رشته تاریخ از همان اندک منابع تولید شده است. به بیان دیگر، مشکل عدم تجدید نظر در دروس رشته تاریخ و یکسانی آن‌ها در هر سه مقطع تحصیلی از یک سو، و عدم بهره گیری از اندک مطالعات و تحقیقات جدید به عنوان منابع درسی دانشجویان، نوعی رکود علمی را در بین دانش آموختگان این رشته پدید آورده است.
اما در دوره دکتری مشکلات ریشه دار‌تر از دو مقطع قبلی است. اگر دو مقطع قبلی کار خود را به خوبی انجام داده باشند نیازی نیست تا زمان قابل توجهی در حدود دو سال در مقطع دکتری صرف تکرار مباحث طرح شده در دو مقطع پیشین شود. در رشته پژوهش محوری همچون تاریخ که باید تاکید آن بر یادگیری روش تحقیق و مباحث نظری پژوهش باشد شایسته نیست که دو سال از زمان نظام آموزشی و دانشجو صرف تکرار سرفصل‌های دروسی همچون تاریخ ایران، تاریخنگاری، جغرافیای تاریخی و... شود. مقطع دکتری باید مجالی باشد برای انجام پژوهش‌های جدی دانشجو و نه زمانی برای یادگیری مطالب از قلم افتاده در قالب سرفصل‌های تکراری!
بحران اصلی رشته تاریخ در حال حاضر که البته ریشه در نقصان گفته شده دارد، شکل گیری رکود علمی در میان جامعه تاریخ‌دانان و پژوهشگران این عرصه است.
در سال‌های اخیر با وجود گسترش مقاطع و گرایش‌های گوناگون رشته تاریخ در بسیاری از دانشگاه‌های ایران و استخدام صد‌ها عضو هیئت‌علمی و پذیرش سالانه بیش از چند هزار دانشجو در مقاطع مختلف که قاعدتاً باید منجر به نگارش صدها عنوان طرح پژوهشی، پایان‌نامه و رساله دکتری شود، متاسفانه شاهد شکل گیری فرضیات و نظریات مطلوب و قابل استناد و بهره‌گیری‌ در حوزه دانش تاریخ نبوده‌ایم.
این در حالی است که در کنار فعالیت‌های دانشگاهی ذکر شده، چاپ و توزیع بیش از پنجاه عنوان مقاله علمی_پژوهشی، علمی_تخصصی و علمی_ترویجی نیز متأسفانه در فراهم آوردن مقدمات یک تحول علمی ناموفق بوده است.
امید است با تجدید نظرهای جدی از سوی متولیان رشته تاریخ شاهد رشد و شکوفایی این رشته در میهن عزیزمان باشیم.