«پیروز» و پیروزی بر بحران قحطی در ایران عصر ساسانی

نگاهی به تاریخ ایران نشان می دهد که ایران و ایرانی در گذران زندگی و زمانه خود، با بحران های متفاوت و از زاویه هایی متشابه، روبرو بوده اند. نگاهی به تاریخ پادشاهی «پیروز ساسانی» در ایران، نشان از شکل گیری بحران قحطی هفت ساله ایران در اثر خشکسالی دارد. سیاست اقتصادی پیروز در مواجهه با بحران قحطی در ایران و راهکارهای غلبه وی از منظر فردوسی و شاهنامه، نشان دهنده این است که شخص پیروز در روزگار باستانی ایران توانسته است با تدبیر و عقلانیت، بر بحران حاکم بر ایران فائق آید. تلاش صادقانه پیروز در یاری رساندن به مردم، سبب شده است که طبیعت نیز، وی را در پیروزی بر بحران، پشتیبانی کند. تدابیر انجام شده توسط پیروز ساسانی و عقلانیت وی، مسئله ای است که می تواند مورد توجه و مطالعه قرار گیرد.
به استناد منابع تاریخی، «یزدگرد» در هنگام مرگ، فرزندش «هرمزد» را به جانشینی خود برگزید. اما «پیروز» فرزند دیگر وی، حاضر به پذیرش جانشینی برادر نشد و پادشاهی ایران را حق خود دانست. در پی دستیابی به این جایگاه، با درخواست کمک از «هپتالیان»، بر هرمزد شورید و خود بر اریکه قدرت تکیه زد. اغلب منابع تاریخی در تصاحب حاکمیت هرمزد توسط پیروز، اتفاق نظر دارند.
مطالعه منابع تاریخی دوره اسلامی، نشان از قضاوت مورخان این عصر بر شخصیت پیروز، به علت تصاحب قدرت دارد. به نظر می رسد مورخین اسلامی با باور به گفتمان مشیت الهی، وقایع این عصر را تحلیل کرده و قحطی پیش آمده در عصر حاکمیت پیروز را نتیجه کشتن هرمزد و تصاحب قدرت وی توسط پیروز دانسته اند. این در حالی است که برخی منابع کشتن هرمزد توسط پیروز را رد کرده اند.
آنچه در مطالعه تاریخ دوران پادشاهی پیروز، مورد توجه قرار می گیرد، وضعیت اقتصادی ایران است. بنا به قول منابع تاریخی، در دوره حاکمیت پیروز، مردم ایران با یک قحطی بزرگ در مدت زمان هفت سال، مواجهه شدند. کمیت این قحطی در اکثر منابع تاریخی هفت سال گزارش شده است. آنچه در این میان توجه مخاطب را جلب می کند این است که فردوسی، تنها تاریخ نگاری است که با پیش گرفتن گفتمان مبتنی بر خرد، بدون قضاوت شخصیت پیروز در غصب حاکمیت، وی را شاهی عادل و مردم دار معرفی می کند. وی پیروز را شاهی معرفی می کند که با به دست آوردن حاکمیت، سعی در اجرای عدالت در جامعه را دارد.
فردوسی علت قحطی هفت ساله در ایران را، بحران خشکسالی می داند که بر سرزمین ایران غالب شده و آن را حاصل یک پدیده طبیعی معرفی می کند. وی در شاهنامه، مدیریت شایسته و سیاست اقتصادی پیروز برای غلبه بر قحطی و پیشگیری از مرگ مردم در اثر گرسنگی را مورد توجه قرار داده و بر مردم داری شاه تاکید می کند. بنا بر این قول، پیروز شاه ساسانی، در هنگام روی دادن بحران قحطی در ایران و پیشگیری از مرگ مردم در اثر گرسنگی، علاوه بر کمک گرفتن از دولتهای دیگر، دستوراتی صادر کرد که با اجرای آنها، مردم تا حدودی از بحران، رها شدند. بررسی این دستورات و عملکرد پیروز نشان از تلاش وی برای غلبه بر بحران دارد. وی دستور داد:
۱-از مردم، خراج(مالیات) دریافت نکنند.
۲-در اقدام دوم دستور داد درانبارهای دولتی گشوده شود و محتویات انبارهای غله و گوشت، بین مردم به طور عادلانه تقسیم شود.
۳-وی دستور داد بزرگان مملکت، سرمایه داران و بازرگانان، انبارهای خود را با قیمت دلخواه به دربار بفروشند، تا دولت آنها را در اختیار مردم قرار دهد. بنا به قول فردوسی در شاهنامه، پیروز برای فروش اجناس بازرگانان و سرمایه داران، زمان مشخصی را تعیین کرد و پس از پایان یافتن زمان مقرر، دستور چهارم را صادر کرد.
۴. پیروز بعد از پایان یافتن مهلت مقرر، دستور داد انبارهای بزرگان و سرمایه دارانی که حاضر نشدند اجناس خود را به دولت، برای تقسیم کردن بین مردم بفروشند، مصادره شده و بین مردم قحطی زده تقسیم شود.
آنچه در منابع تاریخی دیده می شود بر این نظر مبتنی است که پیروزساسانی، اعلام کرده بود اگر حتی یک نفر در اثر گرسنگی، جان بدهد، خون انبارداران در ازای مرگ وی، ریخته می شود. لازم به یادآوری است که در زمان قحطی ایران در عصر ساسانی، به کرات در مراسم های مختلف، مردم از خانه به دشت فراخوانده شدند و از آسمان، درخواست نزول باران کردند، اما آسمان پاسخی به آنها نداد.
بنا به قول فردوسی، نظر به اقدامات انجام شده توسط پیروز، نشان می دهد که وی اهتمام خود را در جهت کمک به مردم از طریق استفاده از اموال دولت و مالداران و تقسیم آنها بین مردم، به کار گرفته است و اموال مالدارانی را که قصد احتکار داشته اند به نفع مردم مصادره کرده است. استناد به منابع تاریخ ایران دوره اسلامی، نشان می دهد که پیروز برای نجات مردم خود از خطر مرگ در اثر گرسنگی، اقدامات یاد شده را انجام داده و چون زمانی رسید که پیروز توانی برای یاری مردم نداشت، با نزول باران، خشکسالی در ایران از بین رفت و به تبع آن، هفت سال قحطی ایرانیان، پایان یافت. با نزول باران، مردم از شوق به یکدیگر آب می ریختند و بر اثر این شادی، جشن آبریزگان در ایران، بنیاد نهاده شد.
آنچه در گزارش فردوسی در شاهنامه به چشم می خورد، تصمیمات و دستوراتی است که پیروز ساسانی برای مدیریت بحران و نجات مردم در پیش گرفته است. به نظر می رسد مولف شاهنامه، تلاش صادقانه پیروز شاه ساسانی برای یاری مردم قحطی زده عصر خود، را سببی می داند بر اینکه زمانی که پیروز در مدیریت بحران، ناتوان شد، طبیعت وارد عمل شده و وی را به دلیل داشتن صداقت در همراهی مردم، پشتیبانی کرده است. نظر به اینکه تا چه حد این تحلیل فردوسی صحیح باشد، به نظر می رسد با تاکید بر گفتمان حاکم بر شاهنامه و در نظر گرفتن جریان دوگانه خیر و شر در این گفتمان، شاه ساسانی با قرار دادن خرد در مسیر عدالت و مردم داری، در مسیر خیر قرار گرفته و جنبه خیر طبیعت با وی همراه شده و در پیکار با خشکسالی، به پیروزی رسیده است.