بررسی تاریخ‌نگاری جنگ جهانی اول در ایران

نشست «بررسی تاریخ‌نگاری جنگ جهانی اول در ایران» به همت کمیته‌ی علمی فرهنگی سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سالن سرای اندیشه برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری و رسانه‌ای سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در ابتدای این نشست، دکتر تفرشی با اشاره به اهمیت مقطع تاریخی وقوع جنگ جهانی اول و تاثیر رخدادهای آن زمان در جهت‌گیری‌‌های بعدی سیاسی اجتماعی ایران گفت: متاسفانه پژوهش کاملی که به صورت کتاب در دسترس باشد انجام نشده و بیشتر در کتاب‌های تاریخی عمومی یا معاصر ایران و بخشی هم به رخدادهای زمان جنگ جهانی اول اشاره شده است که جا دارد پژوهشگران، مورخان و جامعه‌شناسان با استفاده از منابع داخلی و خارجی بیشتر به این مقطع حساس تاریخ ایران بپردازند.
در ادامه کالی‌راد با اشاره به نقش پررنگ همسایه‌ی غربی ما ترکیه (امپراتوری عثمانی) در جنگ جهانی اول گفت: در ستاد ارتش ترکیه سازمانی به نام مرکز پژوهش‌‌های تاریخی وجود دارد که وظیفه‌ی جمع‌آوری آرشیوهای تاریخی جنگ‌‌ها به عهده‌ی آن است. این سازمان بعد از گذشت زمان و به مرور اقدام به انتشار چند کتاب درباره‌ی جنگ جهانی اول در حوزه‌ی شرق ترکیه، قفقاز و عراق می‌‌پردازد و در آن به نقش سازمان اطلاعات عثمانی‌‌ها (تشکیلات مخصوصه) در شوراندن ملت‌‌های مسلمان برعلیه روسیه و انگلیس اشاره می‌‌کند.
وی افزود: در آن زمان سفارت عثمانی در ایران پایگاه اصلی تشکیلات مخصوصه در منطقه بود و افسرانی نظیر عمر ناژی در آن بشدت فعال بودند.
کالی‌راد ادامه داد: کتب تاریخی، منابع بسیار غنی‌ای جهت پژوهش و تاریخ‌نگاری تحلیل جنگ جهانی اول در ایران در اختیار ما قرار می‌‌دهد.
علی‌ الله‌جانی نیز در این نشست به موضوع جهت‌گیری سیاستمداران آن زمان در مقابل جنگ جهانی اول و موضع‌گیری رسمی دولت ایران در زمینه‌ی اعلام بی‌‌طرفی پرداخت.
وی گفت: در آن مقطع زمانی، سه گرایش بین سیاسیون وجود داشت؛ یکی اعضای حزب دمکرات که خواهان اتحاد با آلمان و جبهه‌ی متحد بودند و استدلالشان این بود که این فرصتی است که کشور از شر استعمار روس و انگلیس آزاد شود. این جناح بسیار پرشور و احساساتی عمل می‌‌کرد و برای پیشبرد نظر خود حتی به ایجاد تشکیلاتی به نام کمیته‌ی مجازات دست زد تا سیاسیون طرفدار روس و انگلیس را ترور کنند که در تاریخ ثبت است.
الله‌جانی ادامه داد: گروه دوم، اعتدالیون بودند که خواستار اعلام بی‌‌طرفی و عدم مداخله در جنگ بودند که آیت‌الله مدرس از شخصیت‌‌های بارز این دسته به شمار می‌‌آمد و گروه سوم موافقان جانبداری از متفقین که به آنها انگلوفیلدها (انگلیس دوستان) می‌‌گفتند و از شخصیت‌‌های بارز آنها نصرت‌الدوله فیروز به شمار می‌‌آمد. این گروه که در اقلیت بودند صدایشان به جایی نمی‌‌رسید و حتی چند تن از ایشان توسط کمیته‌ی مجازات ترور شدند. این گروه معتقد بودند با توجه به اینکه ایران حتی توان نظامی جهت حفظ و حراست از بی‌‌طرفی و ممانعت از اشغال کشور را ندارد چگونه قادر به بی‌‌طرف بودن خواهد بود پس صلاح کشور در اتحاد با طرف غالب است.
الله‌جانی افزود: با تمام شدن جنگ، طرف پیروز در کنفرانس صلح پاریس هیچ وقعی به هیات ایرانی و خواسته‌‌هایش نگذاشت و اساسا کشورهای بی‌‌طرف را مورد شور قرار ندادند.
در ادامه‌ی نشست هومن زالپور پژوهشگر تاریخ نظامی ایران از منظر نظامی این مقطع تاریخی را مورد بررسی قرار داد و گفت: کتابی که منحصرا به این موضوع در آن زمان پرداخته باشد، نداریم ولی لابه‌لای کتب دیگری که وجود دارد مطالب ارزنده‌ای می‌‌شود استخراج کرد؛ از جمله تاریخ تحولات سیاسی ایران نوشته‌ی سرهنگ دکتر جهانگیر قائم‌مقامی و تاریخ ارتش نوین نوشته‌ی ستاد بزرگ ارتشداران و یا کتاب تاریخ بریگاد و قوای قزاق نوشته‌ی آقای میرزایی.
وی یادآور شد: همچنین کتاب تاریخ ژاندارمری ایران نوشته‌ی آقای قائم‌مقامی و کتاب سیری در تاریخ ارتش ایران نوشته‌ی سرتیپ یکرنگیان که در همه‌ی آنها به یک نکته مشترک که همانا عقب‌ماندگی نظامی ارتش در آن دوره اشاره می‌‌شود.
گفتنی است، سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «نه به کتاب نخواندن» از تاریخ ۱۲ تا ۲۲ اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.