مطبوعات هوادار حزب توده و دولت دکتر مصدق

پس از روی کار آمدن دولت جبهه ملی در اثر سیاست آزادی مطلق و بدون حد و مرزی که توسط دکتر مصدق نسبت به مطبوعات اتخاذ گردید/ حزب توده که بعد از شهریور ۱۳۲۰ و با خروج رضاشاه از کشور به صورت حزبی منسجم و متشکل درآمد و اقدام به تاسیس و راه¬اندازی روزنامه¬های گوناگون در مقاطع زمانی مختلف کرده بود/ به تدریج از همان هفته‌های آغاز کار دولت جدید، آثار منفی و متقابل رقابت¬ها، اختلافات و درگیری‌های مطبوعاتی و حزبی هم در سطح نهادهای سیاست و هم در سطح جامعه و بین عموم مردم، رو به افزایش و گسترش گذارد/ پیدایش جبهه ملی مشکل عمده¬ای برای حزب توده به وجود آمد و آن علم شدن جبهه ملی به عنوان رقیبی جدی در برابر این حزب بود/ . با افزایش تعداد هواداران جبهه ملی، توده¬ای¬ها متوجه شدند که دیگر از نادیده¬گرفتن آنان طرفی نخواهند بست/ آنان حزب مصدق را نماینده افراطیون داخلی و عامل امپریالیسم آمریکا می¬دانست و به اعضا، ارگان¬ها و هواداران خود فرمان داده بود که لبه تیز حملات خود را مستقیماً متوجه جبهه ملی کنند/ مصدق معتقد بود که سلطنت طلبان، اصلاح گران اجتماعی را کمونیست می¬نامند تا آنها را بدنام کنند همچنان که قاجارها مخالفان خود را بابی¬های ملحد می¬نامند/
***********************************************************
سال¬های بین شهریور ۱۳۲۰ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را می¬توان دوران هرج و مرج و آزادی نسبی و گاه آزادی مطلق در مطبوعات ایران نامید. پس از روی کار آمدن دولت جبهه ملی در اثر سیاست آزادی مطلق و بدون حد و مرزی که توسط دکتر مصدق نسبت به مطبوعات اتخاذ گردید، به دلیل عدم بلوغ سیاسی و آثار دسیسة فتنه‌گران و عمال بیگانه، بسیاری از مطبوعات از فضای آزاد این زمان سوء‌استفاده کردند و با لجام گسیختگی و خشونت در رقابت¬های مطبوعاتی فضای سیاسی و اجتماعی کشور را به شدت حساس و ملتهب و در بسیاری موارد متشنج ساختند. به رغم آنکه فشار افکار عمومی موجب گردید که در ماجرای تصویب اصل ملی شدن صنعت نفت و روی کار آمدن دولت جبهه ملی برای اجرای این قانون، تقریباً همه مطبوعات موضع‌گیری مثبت، جانبدارانه و یا حداقل بدون تحریک و تهاجم اتخاذ نمایند و در پدید آمدن انسجام و اتحاد ملی نقش مستقیم و مؤثری ایفا ‌کنند، اما به تدریج از همان هفته‌های آغاز کار دولت جدید، آثار منفی و متقابل رقابت¬ها، اختلافات و درگیری‌های مطبوعاتی و حزبی هم در سطح نهادهای سیاست و هم در سطح جامعه و بین عموم مردم، رو به افزایش و گسترش گذارد.
با پیدایش جبهه ملی مشکل عمده¬ای برای حزب توده به وجود آمد و آن علم شدن جبهه ملی به عنوان رقیبی جدی در برابر این حزب بود. حزب توده که پس از شهریور ۱۳۲۰ تا آستانه انتخابات دوره شانزدهم مجلس، خود را یگانه سازمان سیاسی متشکل، در مقابل دولت¬ها قلمداد می¬کرد اکنون شاهد جذب نیروهای ملی اعم از روشنفکران، بازاریان بخشی از روحانیون و حتی گروهی از کارگران در جبهه ملی بود. جبهه ملی به عنوان پیشنهاد دهنده اصل ملی شدن صنعت نفت توانسته بود علاوه بر جلب و جذب بسیاری از اقشار مختلف مردم، رهبر خود دکتر مصدق را نیز به مقام نخست وزیری برساند. با افزایش تعداد هواداران جبهه ملی، توده¬ای¬ها متوجه شدند که دیگر از نادیده¬گرفتن آنان طرفی نخواهند بست و به تدریج دریافتند که امکان شکل¬گیری یک نهضت مردمی دیگری که بتواند در ساختار مناسبات داخلی و خارجی ایران موجد دگرگونی¬های جدی باشد نمی¬توان انکار کرد(۱).کادر رهبری حزب توده با برخورداری از حمایت اعضایش به یک سیاست دوگانه دست یازید. از یک سو با حداکثر بهره¬گیری از کاهش محدودیت¬های دولت در مورد فعالیت¬های سیاسی و به کارگرفتن تاکتیک ایجاد سازمان پوششی حزب به تجهیز هواداران قدیمی خود دست زد و اعضای جدیدی فراهم کرد. از سوی دیگر به عنوان یک سازمان کمونیستی¬تر و مخفی¬تر تجدید سازمان یافت(۲). حزب توده در ابتدا و تا قبل از قیام سی تیر علناً مشی خصمانه و مخرب نسبت به مصدق، نهضت ملی کردن نفت و جبهه ملی در پیش گرفت. آنان حزب مصدق را نماینده افراطیون داخلی و عامل امپریالیسم آمریکا می¬دانست و به اعضا، ارگان¬ها و هواداران خود فرمان داده بود که لبه تیز حملات خود را مستقیماً متوجه جبهه ملی کنند(۳).
مصدق گرچه قانون ۱۳۱۰ را لغو نکرد و حکم ممنوعیت فعالیت و غیر قانونی بودن حزب توده را که در سال ۱۳۲۷ وضع شده بود ملغی نساخت، بر این باور بود که سخت گیری¬های نیروهای انتظامی، آزادی-های مدنی و قانون اساسی را نقض می¬کند. مصدق معتقد بود که سلطنت طلبان، اصلاح گران اجتماعی را کمونیست می¬نامند تا آنها را بدنام کنند همچنان که قاجارها مخالفان خود را بابی¬های ملحد می¬نامند. نیز پی برده بود که برای کوتاه کردن دست انگلیس از نفت ایران و بیرون کردن شاه از حوزه سیاست به پشتیبانی همه گروه¬ها نیازمند است(۴) . نخست وزیری مصدق به احزاب و از جمله حزب توده کمک زیادی کرد.زیرا از آن جایی که نخست وزیر جدید به روند آزاد سازی سرعت بخشید و سیطره حکومت را کاهش داد، حزب توده و هوادارانش مجموعه¬ای موثر از روزنامه و نشریه و سازمان¬های پیشتاز که هر کدام نشریه خاص خود را داشتند تشکیل دادند و حزب برای ایجاد فضای بیشتر نشریه قانونی یومیه مستقل به نام به سوی آینده به راه انداخت(۵).مصدق در مبارزه پیچیده بر سر ماهیت دولت ناچار بود با عناصر محافظه کار و دیرینه و نیز با نیروهای پراکنده درون و بیرون ائتلاف مردم¬گرایانه خویش بجنگد و حفظ موازنه بسیار دشوار و ظریف بود(۶) .
حزب توده با تمام وجود، این تفسیر استالینیستی که برای پیشبرد منافع شوروی بسیار مفید بود را پذیرفت که هماهنگ با منافع پرولتاریای جهان، استراتژی جهانی اتحاد جماهیر شوروی باید مقدم بر مسائل، تاکتیک¬ها و استراتژی¬های داخلی سایر احزاب کمونیست باشد. از این رو هنگامی که ایرانیان مستیماً در مقابل شرکت نفت انگلیس و ایران و دولت انگلیس ایستاده بودند حزب توده بیشتر مشتاق حمله به آمریکا خصم اصلی اتحاد جماهیر شوروی بود. علاوه بر این حزب مزبور، تز تقسیم جهان به دو اردوگاه دوست و دشمن که در آن جایی برای کشورهای غیر متعهد نبود را دربست پذیرفته بود. حمایت ضمنی و مشروط آمریکا از مصدق در سال اول نخست وزیری او شکی برای کلیه نیروهای مترقی داخلی باقی نگذارده بود که مصدق چیزی بیش از یک امپریالیسم آمریکا نیست و همچنین رهبری این حزب روشنفکران حزبی مصدق و حامیان او را عامل امپریالیسم، نیروهای ارتجاعی، عناصر خرده بورژوا و مانند این¬ها سزاوار تحقیر می¬دانستند و کوشش دکتر مصدق را برای ملی کردن نفت ایران توطئه¬ای امپریالیستی علیه شوروی که هنوز مدعی نفت شمال بود می¬دانستند(۷).
حزب توده که بعد از شهریور ۱۳۲۰ و با خروج رضاشاه از کشور به صورت حزبی منسجم و متشکل درآمد و اقدام به تاسیس و راه¬اندازی روزنامه¬های گوناگون در مقاطع زمانی مختلف کرده بود، اگرچه بعد از ترور نافرجام محمدرضا شاه پهلوی به صورت زیرزمینی اقدام به فعالیت می¬نمود، در این زمان با باز شدن فضای سیاسی کشور و کاهش فشارهای امنیتی بر این حزب و اعضای آن اقدام به تاسیس و راه¬اندازی چند روزنامه با عناوین و موضوعات خاص نمود. با بررسی مطالب و عناوین روزنامه¬های وابسته به این حزب در دوره اول نخست وزیری دکتر مصدق و تا قبل از قیام ۳۰ تیر به خوبی می¬توان به این نکته پی برد که سیاست و برنامه این حزب در این پروسه زمانی تقابل و مبارزه با دولت مصدق و جبهه ملی می¬باشد و اوج این حملات و مبارزه در ماه¬های برگزاری انتخابات مجلس تبلور می¬یابد و در این زمان روزنامه¬ها و مجلات حزب توده با موضوعات و مطالب گوناگون به انتقاد و گاه حمله¬های دامنه دار به انتخابات و دولت ملی به غیر آزاد بودن و دخالت¬های دولت در انتخابات اعتراض و خواهان پایان این دخالت¬ها و امکان راه¬یابی کاندیداهای وابسته به این حزب در مجلس شورای ملی بودند. بعد از ۳۰ تیر حمله به مصدق در نشریه-های حزب توده متوقف گردید اما اعضای جبهه ملی خاصه خلیل ملکی که زمانی عضو حزب توده بود مورد حمله قرار می¬گرفتند(۸).
به سوی آینده بزرگ¬ترین نشریه حزب توده، چندین هزار تیراژ داشت و در ردیف روزنامه¬های مورد پسند مردم ایران بود و بسیاری از غیر کمونیست¬ها نیز آن را می¬خواندند(۹) به عنوان بزرگترین پایگاه فکری حزب توده در چندماهه اول دولت مصدق بیشترین انتقادات و حملات به دولت مصدق را برعهده داشت و تا پیش از توقیف آن به عنوان ارگان حزب توده خواسته¬های این حزب را پیگیری می¬نمود. در کنار این روزنامه و پس از توقیف آن روزنامه آخرین نبرد، شهباز، چلنگر، فرمان تاریخ که به جای نوید آزادی انتشار می¬یافت و آدینه، به عنوان روزنامه¬های منتسب به این حزب وظیفه نشر اخبار و ارگان این حزب را بر عهده داشتند. بعد از توقیف روزنامه بسوی آینده و انتشار روزنامه آخرین نبرد به جای این روزنامه بیشترین حملات و مبارزان حزب توده با دولت مصدق به این روزنامه منتقل گردید. روزنامه آخرین نبرد بعد از حوادث ۱۴ آذر با حملات شدید به دولت دکتر مصدق با درج عناوینی همچون «ما فریاد تنفر و اعتراض خود را بر ضد رژیم ترور، آدم کشی، غارت و دزدی اوباش و اراذل دولت دکتر مصدق و مظالم پلیس قانون شکن او بلند می¬کنیم(۱۰)» همچنین «کین و نفرت بر حکومت مردم کش و غارتگر مصدق السلطنه، فرمانبرداری چاکرانه از امپریالیسم هار آمریکا، ایجاد کشتارهای دسته جمعی مردم، غارت وتخریب جمعیت¬های دموکراتیک، قلع و قم مطبوعات مخالف، به راه انداختن دسته¬های اوباش و چاقو کش، سوزاندن کتاب و روزنامه، برقراری حکومت چاقو و شلاق و سر نیزه.اینهاست بیلان هشت ماه دولت مصدق(۱۱)» و مطالبی از این سنخ به اعتراضات شدید و توهین¬های زننده¬ای به دولت دکتر مصدق حمله می¬کند. روزنامه¬های توده¬ای هم¬صدا و همسو با روزنامه¬های راست¬گرا با دشنام و وارد کردن تهمت¬های عجیب به دکتر مصدق و اعضای آن حزب با ایجاد جار و جنجال خیابانی بعضی¬ها از بالای منابر و وعظ و عده¬ای از نمایندگان با بهره¬جویی از سنگرهای مجالس شورا و سنا به تضعیف و براندازی مصدق می-کوشیدند.نشریات وابسته به حزب توده به مثابه توپخانه مدام در حال شلیک به مصدق بودند. آنها از یک سو او را عامل غرب می¬دانستند و مدام تلاش می¬کردند تا آمریکایی بودن مصدق را ثابت کنند و از سوی دیگر نشریات وابسته به آمریکا تبلیغ وابستگی مصدق به شوروی و بزرگ نمایی خطر کمونیسم را هدف اصلی خود قرار داده بودند.
۱-رسولی پور مرتضی، ناگفته¬هایی از دولت دکتر مصدق دست نوشته¬های محمد ابراهیم تیمور کلالی،(تهران موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،۱۳۸۰)، ،ص ۲۷
۲-سپهر ذبیح، ایران در دوران مصدق، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی،(تهران، موسسه انتشاراتی عطایی، چ دوم) ، ص ۹۰
۳-همایون کاتوزیان محمدعلی، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمد رضا نفیسی، (تهران، مرکز، ۱۳۸۸)، ص۲۱۰
۴-آبراهامیان یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی،(تهران، نی، ۱۳۸۹، ص ۳۹۲
۵-بیژنی مریم، فکر آزادی مطبوعات،(تهران، مرکزمطالعات و تحقیقات رسانه¬ها، ۱۳۸۴)،،ص ۷۹
۶-فوران جان، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، (تهران، رسا ،۱۳۸۸)، ص۴۳۲
۷-همایون کاتوزیان محمدعلی ، اقتصاد سیاسی ایران،همان، ص۲۱۱
۸- کاتم،ریچارد، ناسیونالیسم در ایران، (تهران،کویر ۱۳۷۸، چ دوم)،ص۲۸۰
۹- همان،ص۲۷۰
۱۰ - آخرین نبرد، یکشنبه ۱۷ آذرماه ۱۳۳۰، ص ۱و ۲
۱ - آخرین نبرد، یکشنبه ۱۷ آذرماه ۱۳۳۰، ص ۱و ۲