نگرشی به تاریخ تولد دانشگاه تهران در دوره رضاشاه

ایران معاصر و مدرن و تاریخ تحولات علمی فکری فرهنگی معنوی سیاسی اجتماعی اقتصادی آنرا نمی توانیم فهم و درک و تحلیل کنیم مگر آنکه سازندگان و پایه گذاران آن را واکاوی کنیم ، بشناسیم و ره توشه برداریم . هم درس بیاموزیم هم عبرت ، هم بهره ببریم هم بهره برسانیم ، هم قدر بدانیم هم ارج نهیم . دانشگاه تهران را بی گمان میتوان اصلی ترین پایه ی دانش و فرهنگ در عصر جدید دانست برای آنکه بدانیم چگونه این خانه بزرگ علم و خرد و فرهنگ برافراشته شد بالید و بر تارک ایران درخشیدن گرفت گام به گام راه طی شده را برای آموختن خود رونویسی و مرور می کنیم .
علی اصغر حکمت کفیل وزارت معارف در دولت محمدعلی فروغی در باب چگونگی تولد دانشگاه تهران این چنین نوشته است : « در یکی از شب های فرخنده اواخر بهمن ۱۳۱۲ جلسه ی هیئت دولت در حضور شاه در عمارتی که اکنون مقر کاخ ملکه پهلوی است تشکیل شده بود . سخن از آبادی تهران و عظمت ابنیه و عمارت و قصور زیبای جدید در میان آمد ، مرحوم فروغی رییس الوزرا در این باب به شاهنشاه تبریک گفت و دیگر وزیران نیز هر یک به تحسین و تمجید زبان گشوده بودند . چون نوبت به بنده نگارنده رسید که به سمت کفیل وزارت معارف در آن میان حاضر بودم گویا خداوند متعال به قلب من الهام کرد که عرض کردم در آبادی و عظمت پایتخت البته شکی نیست ولی نقصی که دارد این است که این شهر هنوز عمارت مخصوص اونیورسیته ندارد و حیف است که این شهر نوین از همه بلاد بزرگ عالم از این حیث عقب باشد . شاه بعد از اندک تاملی گفتند : بسیار خوب آن را بسازید » . (یادداشت هایی از عصر پهلوی . علی اصغر حکمت . مجله خاطرات وحید . فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۴)

سابقه بنیان دانشگاه در ایران دست کم به دوران ساسانیان باز میگردد . زمانی که شاهپور ساسانی فرزند اردشیر بابکان به سال ۲۶۰ میلادی در ۱۸ کیلومتری دزفول کنونی شهر گندی شاپور و دانشگاه گندی شاپور ( جندی شاپور ) را تاسیس کرد و خسرو انوشیروان آن را توسعه داد و به مرکزی علمی ، پزشکی ، فلسفی و هنری مبدل کرد . بیت الحکمه و مدارس نظامیه نیز استمرار این دانش خواهی در دوره پس از اسلام بود تا اینکه ایران در قرون نوزدهم با دنیای مدرن مواجه می شود . میرزاتقی خان امیرکبیر پس از عباس میرزا نخستین ایرانی سرشناسی بود که به لزوم اخذ علوم جدید واقف شد و فرمان ساخت مدرسه دارالفنون را داد . بهره برداری از این مدرسه ( دانشگاه ) به عمر امیر قد نداد ولی نخستین گام را به درستی برای آشنایی ایرانیان با تمدن جدید برداشت . از پی این بنای بلندمرتبه بود که مدرسه علوم سیاسی ، مدرسه طب ، مدرسه فلاحت مظفری ، مدرسه صنایع مستظرفه ، مدرسه حقوق و دارالمعمین و دانشسرای عالی در دوره قاجار بر پا شدند .
مدرسه دارالفنون که بیشتر دانش آموختگان آن از میان خانواده های سرشناس ، درباریان ، وابستگان به دربار یا دولتمردان و مامورین دولتی بودند به مرور زمان بنا به دلایل سیاسی و اقتصادی به ویژه پس از قتل ناصرالدین شاه و هزینه های گزاف تحصیل رو به ضعف و زوال و انحطاط گذاشت و رونق سابق خود را در پایان قاجاریه و آغاز حکومت پهلوی از دست داد .

باز گردیم به قصه ی مبارک تاسیس دانشگاه معظم تهران :

فکر تاسیس یک دانشگاه جامع ، مدرن و عمومی در تهران برای نخستین بار توسط دکتر اسماعیل سنگ نماینده مردم ساری در مجلس شورای ملی طرح شد . در اسفندماه سال ۱۳۰۵ خورشیدی ضمن مذاکرات پیش از دستور مجلس دکتر سنگ به سید محمد تدین وزیر وقت معارف چنین می گوید : « به واسطه نداشتن اونیورسیته ( دانشگاه ) است که محصل به اروپا می رود و دست ما به طرف خارجی ها برای جلب مستخدمین خارجی دراز است . تدین گفت : راجع به اونیورسیته کمال علاقه را دارم و مشغول تهیه لوازم مقدماتی آن هستم نظر من این است که در یک فضای وسیعی که شاید هشتاد تا صدهزار ذرع مربع وسعت داشته باشد بنایی ساخته شود که شعب علوم و فنون مختلف در آن تاسیس گردد .»
تهیه مقدمات تاسیس دانشگاه با تغییر دولت به تاخیر افتاد و دچار افت و خیز شد تا اینکه کلیات طرح را در سال ۱۳۰۷ دکتر محمود حسابی به وزیر معارف اعتمادالدوله قراگوزلو پیشنهاد داد که مجددا به دلیل تغییر دولت به مرحله اجرا در نیامد . در سال ۱۳۱۰ عبدالحسین تیمورتاش از طرف رضاشاه به دکتر عیسی صدیق ( صدیق اعلم ) که عازم سفر به آمریکا بود ماموریت داد تا در باب تاسیسات علمی دنیای جدید مطالعه کند . در نهایت تصمیم نهایی و عملی بنیاد دانشگاهی نوین در تراز تاریخ بلندآوازه ایران و تهران مدرن در بهمن ماه ۱۳۱۲ در جلسه هیئت وزیران به ریاست محمدعلی فروغی و در حضور رضاشاه که علی اصغر حکمت کفیل وزارت معارف بود که در آغاز این نوشتار آمد گرفته می شود .

علی اصغر حکمت در ادامه میگوید : در جلسه بعد رضاشاه به علی اکبر داور وزیر مالیه گفت در بودجه آینده ۲۵۰۰۰۰ تومان به وزارت معارف اعتبار دهید تا مصرف ساختمان مدرسه برسد . وزیر مالیه نیز در بودجه سال ۱۳۱۳ آنرا گنجاند و ابلاغ کرد و من مامور شدم تا ساختمان دانشگاه را آغاز نمایم . کمسیونی هم برای تشکیل دانشگاه تهران شکل گرفت که اعضای آن عبارت بودند : دکترصدیق ، دکتررضازاده شفق ، دکترسیاسی ، دکترحسابی و محمدعلی گرکانی . حکمت میگوید کار مکان یابی دانشگاه را در فروردین ۱۳۱۳ به کمک آندره گدار معمار و مهندس فرانسوی که در خدمت وزارت معارف بود آغاز کردیم . نخست زمین بهجت آباد را مالکین اراضی آن پیشنهاد میدهند که گدار آنرا به سبب کمی عرصه و قلت وسعت نمیپذیرد و زمینهای باغ جلالیه را مناسب تشخیص داد ولی آنان موفق به رای مثبت وزیر مالیه به نفع خود میشوند تا اینکه در جلسه هیئت وزیران رضاشاه نتیجه مکان یابی زمین دانشگاه را از مرحوم فروغی می پرسد و او میگوید که دو مکان بهجت آباد و باغ جلالیه پیشنهاد شده است که بهجت آباد در نظر گرفته شد . شاه پیشنهاد بهجت آباد را همچون آندره گدار مناسب ندانست و گفت که خود با اسب همه این زمین ها را از نزدیک مشاهده کرده است . زمینهای بهجت آباد عرصه کمی دارند و سیل گیر هم هستند در نتیجه باغ جلالیه مناسب ترین مکان است .
باغ جلالیه به فرمان شاهزاده جلال الدوله فرزند سلطان مسعود میرزا ظل السلطان بنا شده بود و در مالکیت حاج رحیم آقای اتحادیه تبریزی بود . این اراضی با قیمت هر متر ۵ ریال و با قیمت تمام شده یکصدهزار تومان خریداری شد .
از سوی دیگر با پیگیری های عیسی صدیق ، علی اصغر حکمت و محمود حسابی طرح ایجاد دانشگاه در ۲۲ اسفند ۱۳۱۲ خورشیدی به مجلس شورای ملی رفت و نمایندگان مجلس در هشتم خرداد ۱۳۱۳ خورشیدی طرح تاسیس دانشگاه را تصویب کردند .
ساخت تالار تشریح دانشکده طب ( پزشکی ) نخستین کار عمرانی دانشگاه تهران بود . تا پیش از آن آموزش علم طب به صورت تئوری بود و ضرورت داشت این دانش به شکل عملی آموزش داده شود . به ویژه آنکه احساسات عمومی و خرافات مانع از استفاده از اجساد مردگان در آموزش طب شده بود . کار با جدیت تمام با طرح و نقشه آندره گدار پیش میرفت و در دی ماه ۱۳۱۳ بود که کار ساخت تالار تشریح به پایان رسید . وقتی خبر ساخت آن به شاه رسید با شگفتی اعلام کرد که شخصا از آنجا بازدید خواهد کرد و بلافاصله از آن بازدید کرد . دکترامیراعلم رییس کرسی تشریح ، دکتر ابوالقاسم بختیار جراح و معاون دانشکده طب و دکتربلر آمریکایی پزشک بیمارستان آمریکایی در این راه متحمل زحمات بسیار شدند و حتی دکتربختیار بارها مجبور شد مخفیانه اجساد بلاصاحب را از بیمارستان به تالار تشریح برای دانشجویان بیاورد .

۱۵ بهمن ۱۳۱۳ خورشیدی روزی تاریخی و ماندگار برای ایران :

برای گشایش تالار تشریح ( افتتاح رسمی دانشگاه تهران ) قرار شد یک لوح تاریخی طلا تدارک دیده شود تا در داخل خاک به امانت گذاشته شود اما یک روز قبل از افتتاح شاه اطلاع میدهد لوحه طلا لازم نیست و یک لوح فلزی باشد کافیست . روز ۱۴ بهمن باران سیل آسایی در تهران باریدن گرفت و بیم آن می رفت که مراسم افتتاح در ۱۵ بهمن لغو شود ، خبر به شاه می رسد و پاسخ شاه این بود که اگر سنگ هم از آسمان ببارد برای افتتاح خواهد رفت .
روز ۱۵ بهمن بارش باران بند آمد و هوا کاملا صاف شد . در ساعت ۳ بعدازظهر با حضور نمایندگان مجلس شورای ملی اعضای هیئت دولت و صاحب منصبان رضاشاه به محل دانشکده طب می آید و از تالار و زیرزمین تالار تشریح بازدید میکند و علی اصغر حکمت توضیحات لازم را می دهد . پس از آن به جلوی محوطه درب ورودی دانشکده طب میرود تا مراسم نصب لوله تاریخی در محل حفر شده واقع در پلکان ورودی جنوبی دانشکده پزشکی برگزار شود . لوله فلزی از جنس برنز و با خط نستعلیق تهیه شده بود و این متن روی آن حک شده بود : «هنگام پادشاهی شاهنشاه ایران رضاشاه پهلوی سر دودمان پهلوی ساختمان دانشگاه تهران به فرمان او آغاز و این نوشته که به یادگار در دل سنگ جا گرفته به زمین سپرده شد . بهمن ماه ۱۳۱۳ خورشیدی»
نخستین دانشکده ای که بنا شد دانشکده پزشکی بود که با توجه به تکامل دانش طب نیاز به ساختمان جدیدی داشت هم به علت نیاز کشور به پزشکانی که بتوانند در معالجه بیماری های همه گیر و کمک به بیماران و نجات جان مردم بشتابند .
روز سوم خرداد ۱۳۱۴ خورشیدی کلنگ احداث دانشکده پزشکی توسط محمدعلی فروغی نخست وزیر به زمین زده شد و دو سال بعد در چهارم اسفند ۱۳۱۶ خورشیدی دانشکده پزشکی و دو ساختمان فرعی آن داروسازی و دندان سازی افتتاح شد و بعدها تالار بزرگ ابن سینا به مناسبت بزرگداشت هزاره ی ابن سینا در سال ۱۳۳۱ بنا شد ودر سال ۱۳۳۲ به نام ابن سینا نام گذاری شد .

پس از دانشکده پزشکی ساخت دانشکده حقوق که طراحی داخلی آنرا مهندس محسن فروغی بر عهده داشت و دانشکده فنی که با طراحی داخلی مهندس سیرو فرانسوی بود شروع شد .
دانشکده معقول و منقول نیز با پشتکار و جدیت و ممارست علی اصغر حکمت به سرانجام رسید . دانشکده های علوم ، ادبیات ، هنرهای زیبا هم بین سالهای ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ بنا شد .

تشکیل شورای دانشگاه تهران :

اولین جلسه شورای دانشگاه تهران در ۲۵ اسفند ۱۳۱۳ خورشیدی با شرکت محمدحسین لقمان ادهم ( لقمان الدوله ) دکترامیراعلم ، عیسی صدیق ، دکترسیاسی ، میرزاغلامحسین خان رهنما ، حاج سیدنصرا... تقوی ، بدیع الزمان فروزانفر ، دکتر حسابی و دکتر ولی خان نصر برگزار شد .

کوی دانشگاه تهران :

در سال ۱۳۲۰ با اشغال ایران در جنگ جهانی دوم ارتش آمریکا در روستای امیرآباد اردوگاهی برای سربازان خود بنا میکند که پس از تخلیه ایران بلااستفاده بودند . محمدرضاشاه این مجموعه بنا را با پیشنهاد علی اکبر سیاسی از اهالی روستا خریداری کرده و در آذر ۱۳۲۴ به دانشگاه تهران اهدا میکند از آن پس این مکان به نام کوی دانشگاه تهران نامیده و شهرت یافت .

کلوپ دانشجویان دانشگاه تهران :

۱۵ بهمن سال ۱۳۲۳ خورشیدی باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران دایر شد و یکی از مکان های دورهمی دانشجویان در کنار رستوران و امکانات رفاهی مهیا شد و این یکی از بندهای وصیت محمد مصدق هم بود که از عواید سود سال دوم مستغلاتی که ذکر کرده بود قطعه زمینی برای ساخت باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران با نظر نماینده دانشجویان خریداری شود و اگر نیازی به خرید زمین نبود مبلغ مورد نظر صرف ساخت یا تعمیر باشگاه دانشجویان شود .
سه سال بعد نیز در سال ۱۳۲۶ زمین های ورزشی و زمین فوتبال دانشگاه تهران برای دانشجویان آماده بهره برداری شد .

استقلال دانشگاه تهران :

دانشگاه تهران تا سال ۱۳۲۱ جزئی از وزارت فرهنگ و تحت پوشش و نظارت و اختیار آن بود تا اینکه در ۱۵ بهمن سال ۱۳۲۱ خورشیدی در مراسم جشن سالگرد تاسیس دانشگاه تهران با همت و پی گیری دکتر علی اکبر سیاسی که وزیر فرهنگ در کابینه احمد قوام بود استقلال دانشگاه تهران از وزارت فرهنگ در حضور محمدرضاشاه اعلام شد و از آن پس امور اداری و سازمانی دانشگاه تهران مستقل شد . همچنین انتخاب رییس دانشگاه تهران که تا پیش از آن با معرفی وزیر فرهنگ و تایید شاه بود به شورای دانشگاه تهران محول شد و این شورا دکتر سیاسی را به عنوان رییس دانشگاه تهران برگزید که تا سال ۱۳۳۳ این ریاست استمرار داشت . در سوم بهمن سال ۱۳۲۳ به پیشنهاد دکترمصدق نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی طرح استقلال مالی دانشگاه تهران نیز به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید تا دانشگاه تهران از نظر مالی هم بتواند در تعیین چگونگی تامین هزینه های مالی و میزان نیازهای مالی خود نقش مستقیم داشته باشد .

انتشارات دانشگاه تهران :

موسسه انتشارات دانشگاه تهران یکی از اقدامات فرهنگی و مهم در مجموعه دانشگاه تهران است که از سال ۱۳۲۵ خورشیدی کار خود را آغاز کرد . بانی این کار نیک پرویز ناتل خانلری بود و پس از او ذبیح ا... صفا ، حسین مینوچهر ، حافظ فرمانفرماییان ، ایرج افشار و ... عهده دار این مسئولیت شدند و در بسط و گسترش آن تلاش و کوشش کردند .

کتابخانه مرکزی و اسناد دانشگاه تهران :

کتابخانه دانشگاه تهران بزرگترین کتابخانه دانشگاهی ایران است که گنجینه ای از کتابها ، نسخ خطی و اسناد مهم تاریخی است که خود به طور مستقل ارج و قرب و اعتبار ویژه ای برای ایران دارد . هسته اصلی این کتابخانه نفیس با اهدای مجموعه کتابهای سیدمحمدمشکوه استاد دانشگاه تهران شکل گرفت و بعدها محل نگهداری از ارزشمندارین میراث معنوی کشور شد . کتابخانه در مساحت ۲۲۰۰ متر مربع در ۹ طبقه ساخته شده است و بنای فعلی آن در یکم مهرماه سال ۱۳۵۰ خورشیدی گشایش یافت . در سال ۱۳۵۳ علی اصغر حکمت به افتخار چهلمین سال تاسیس دانشگاه تهران پیشنهاد اهدای دو ساعت بزرگ برای نصب در دانشگاه تهران را می دهد که با استقبال از این پیشنهاد آن را بر بالای برج ساختمان مرکزی دانشگاه تهران نصب می کنند .

تشکیلات و سازمان دانشگاه تهران :

همزمان با ساخت دانشگاه تهران طرح تشکیلات و سازمان دانشگاه تهران زیر نظر کمسیونی متشکل از اساتیدی چون سیدنصرا... تقوی ، بدیع الزمان فروزانفر ، غلامحسین رهنما ، علی اکبر دهخدا ، دکترعیسی صدیق ، دکتررضازاده شفق ، دکتر امیراعلم ، دکتر لقمان الدوله ، دکترعلی اکبر سیاسی و میرزا محمدعلی خان گرکانی تشکیل گردید .

مسجد دانشگاه تهران :

ساخت مسجد دانشگاه تهران به سال ۱۳۳۶-۱۳۳۵ در زمان ریاست دکترمنوچهر اقبال رییس دانشگاه تهران آغاز شد و در ۲۲ مهر سال ۱۳۴۵ پایان و گشایش یافت . معمار مسجد عبدالعزیز فرمانفرماییان معمار بلندآوازه و فرهیخته و مشهور ایران است .

لوگوی دانشگاه تهران :
طراحی لوگوی دانشگاه بزرگ ، فاخر و برجسته ای مانند دانشگاه تهران که شایسته این نام و عظمت و سابقه تاریخی و تمدنی ایران بزرگ باشد یکی از اقدامات ماندگار از این دانشگاه است . این کار به دست استاد دکتر محسن مقدم استاد دانشکده هنرهای زیبا انجام شد و نقشی ماندگار بر تارک دانشگاه مبارک تهران نشست . این لوگوی فاخر برگرفته از نقش گچ بری مکشوفه از شهر ساسانی تیسفون می باشد . دو بال که نشان از اوج گرفتن و پرورش ذهن است که نام مقدس «دانشگاه تهران» ( به شیوه نشان های دوره ساسانی که از ترکیب حروف تشکیل می شود ) در مرکز آن درج شده است . حاشیه تزئینی آن هم از دوایر ریزی است که در دوره هخامنشی و ساسانی در سکه ها و گچ بری ها به کار میرفته است . شعار دانشگاه تهران این شد : «میاسای ز آموختن یک زمان » بعدها دکتر محسن مقدم خانه خود را با تمام وسایل موجود که میراث پدرش بود وقف دانشگاه تهران کرد که اکنون خانه موزه مقدم شده است .

سردر دانشگاه تهران :

سردر ورودی اصلی دانشگاه تهران از دیگر نشانه های هویتی و منحصر به فرد دانشگاه تهران است . گفته می شود فراخوانی در سال ۱۳۴۶-۱۳۴۵ برای ارائه طرح سردر دانشگاه داده میشود که از میان طرح های ارائه شده طرح کوروش فرزامی دانشجوی دانشکده هنرهای زیبا برنده می شود و اجرای طرح به یک شرکت سوییسی واگذار میشود که به دلیل اشکالات و نواقص در قالب بندی طرح اجرای آن به شرکت ایرانی آرمه واگذار شد که با موفقیت آن را اجرا میکند و به پایان می رساند . طرح نقش پرنده در حال پرواز یا کتابی گشوده را تداعی می کند . محاسب طرح سردر دانشگاه نیز سیمون سرکیسیان بود . هزینه اجرای طرح ۲۴۵۰۰ تومان شد . کوروش فرزامی از شاگردان معمار پرآوازه و خوشنام ایران مهندس سیحون بود .

دیگر خدمات و امکانات مجموعه معظم دانشگاه تهران :

با توجه به اطلاعات موجود در منابع خبری در پایگاه ها و سایت ها دانشگاه تهران هم اکنون دارای ۲۵ دانشکده ، ۶ دانشکدگان ، ۳ پردیس خودگران و بین المللی و ۱۶ مرکز پژوهشی و تحقیقاتی دارد .
دانشگاه تهران دارای ۱۳۹ نشریه تخصصی به شکل فصلنامه و دو فصلنامه دارد . ۹۲ کانون دانشجویی نیز در مجموعه دانشگاه تهران فعال می باشند .

مراکز پژوهشی تحت نظر دانشگاه تهران :
مرکز پژوهشی های کاربردی مدیریت
مرکز پژوهشی علوم و فناوری نانو
مرکز پژوهشی مشخصه یابی پیشرفته
مرکزتحقیقات بیوشیمی بیوفیزیک
مرکز تحقیقات بین المللی بیابان
مرکز تحقیقات حفاظت و خاک و آب کوهین
مرکز مطالعات سیاستگذاری عمومی
مرکز مطالعات حقوق انرژی
مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی
مرکز مطالعات و همکاری های بین المللی
مرکز مطالعات و تحقیقات زنان
انیستیتو مهندسی نفت
موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا

موسسات وابسته به دانشگاه تهران :
موسسه پژوهشی فرهنگ و هنر
موسسه روان شناسی و علوم تربیتی
موسسه پژوهش در مدیریت و برنامه ریزی انرژی
موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی
موسسه حقوق تطبیقی
موسسه جغرافیا
موسسه باستان شناسی
موسسه لغت نامه دهخدا و مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی
موسسه ژئوفیزیک
موسسه حقوق عمومی
موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی
موسسه تحقیقات علوم جزا و جرم شناسی
پژوهشکده زبان بین الملل
پژوهشکده تحقیقات کاربردی فرهنگ ایرانی
پژوهشکده تاریخ علم
پژوهشکده خودرو ،سوخت و محیط زیست

موزه های تحت پوشش دانشگاه تهران :
خانه موزه مقدم
باغ موزه نگارستان
موزه جانورشناسی
موزه گیاه شناسی
موزه موسسه باستان شناسی
موزه زمین شناسی

یادی از معماران نامداری که در طراحی ، نقشه و اجرای مجموعه ساختمان های دانشگاه تهران نقش داشتند :

معمارانی همچون آندره گدار ، دوبرول ، رولان ، ماکسیم سیرو ، مارکوف ، الکساندر موزر ، محسن فروغی و ...


روسای دانشگاه تهران از آغاز تاکنون :
علی اصغر حکمت
اسماعیل مرات
عیسی صدیق اعلم
سیدمحمد تدین
مصطفی عدل
علی اکبر سیاسی
منوچهر اقبال
احمد فرهادمعتمد
جهانشاه صالح
فضل ا... رضا
علی نقی عالیخانی
هوشنگ نهاوندی
احمد هوشنگ شریفی
عبدا... شیبانی
محمد ملکی
حسن عارفی
علی مهدی زاده شهری
ابوالقاسم گرجی
عباس شیبانی
بهمن یزدی صمدی
محمد فرهادی
اسماعیل آوینی
حسین فروتن
محمد رحیمیان
غلامعلی افروز
محمدرضا عارف
منصور خلیلی عراقی
رضا فرجی دانا
عباسعلی عمیدزنجانی
فرهاد رهبر
محمدحسین امید
محمود نیلی احمدآبادی
محمد مقیمی

تنی چند از نامداران و اساتید معظم دانشگاه تهران :

علی اکبر دهخدا
سعید نفیسی
محمدتقی بهار
قاسم غنی
بدیع الزمان فروزانفر
ذبیح ا... صفا
محمد معین
کریم ساعی
آندره گدار
محمود حسابی
غلامحسین صدیقی
محمدپروین گنابادی
محسن فروغی
جلال الدین همایی
محمد مقدم
محسن مقدم
علی اکبر سیاسی
احمد تفضلی
یدا... سحابی
عزت ا... نگهبان
حیدر غیایی
هوشنگ سیحون
محمد قریب
مهدی بازرگان
عبدالحسین زرین کوب
محمدابراهیم باستانی پاریزی
آلنوش طریان
اوژن آفتاندلیانس
ناصر کاتوزیان
سیدجعفر شهیدی
یحیی عدل
جلال افشار
ژاله آموزگار
سیمین دانشور
حمید سمندریان
شیرین بیانی
پریرخ دارستان
محمدعلی موحد
محمدعلی اسلامی ندوشن
محمدرضا شفیعی کدکنی
حسن احمدی گیوی
حسن انوری
و ...

پایان این نوشتار به پاسداشت و تعظیم دانش ، خرد ، بانیان و معلمان ، آموزگاران و اساتید و عالمان دانشگاه جاوید تهران :

فردوسی پاکزاد چنین فرموده است :
خرد باید و دانش و راستی
که کژی بکوبد ار کاستی

اگر دانشگاه جندی شاپور بر تارک تمدن باستانی ایران می درخشد و انسان ایرانی در گریز به تاریخ به آن تکیه می کند و از نقش و سهم خود در کاروان بزرگ و دراز فرهنگ و تمدن بشری سخن می راند بی هیچ شک و تردیدی چنین نقش فاخر و برجسته و باشکوهی را در تاریخ معاصر ایران در قامت ساختمان مبارکه ی دانشگاه تهران می بیند .
ثمرات و میوه های نیکویی که شجره طیبه ی دانشگاه تهران به ایران و ایرانی تقدیم کرده است به قدری وسیع و پر و پیمان است که در زبان و قلم نمی گنجد ! جایگاه علمی و پایگاه فکری و فرهنگی و معنوی و سیاسی و اجتماعی دانشگاه تهران برای ایرانیان ناشناخته مانده است و این درد و غمی سنگین بر دل و جان آدمی می نشاند . آن هنگام که بنیاد چنین دانشگاهی برای نخستین بار بر زبان دکتر سنگ رانده شد و بعدها با همت و جد و جهد و کوشش دکتر علی اصغر حکمت و دستور و پی گیری رضاشاه بنای مقدس آن در ۱۵ بهمن نهاده شد شاید کسی تصور نمیکرد در آینده این مکان چه جایگاه سترگی در تاریخ علمی فرهنگی و حیات سیاسی و اجتماعی ایرانیان خواهد داشت ! بدون هیچ مبالغه و گزافه گویی باید گفت و اذعان کرد که دانشگاه تهران بزرگترین حادثه ی علمی فرهنگی تاریخ معاصر ایران در یکصد سال اخیر می باشد . اگر روز ۱۵ بهمن ۱۳۱۳ روزی همایون برای ایران عزیز است به جهت دردانه ای است که در این روز مبارک نهال آن در پلکان ورودی دانشکده طب غرس شد و ثمره ی آن دانشگاه همایون تهران است .
دانشگاه تهران عزیز در خاک ایران ریشه دوانده است و در سراسر این سرزمین کهن و تاریخی و پرشکوه شاخ و برگ و بال و پر گسترانیده و با جوشش و کوشش دوستداران و دلسوزان و دلسوختگانش برای ایران و جز ایران آدم تربیت کرده ، دانش آفریده ، خادم ساخته و برای انسان ایرانی و زیست با کرامت ایرانی راه هموار کرده است . این دانشگاه عزیز آیینه ی تمام نمایی از هنر ، معماری ، مهندسی ، فکر و هوشمندی ایرانی ، همکاری و همبستگی ملی فرهیختگان و دانایان سوخته جان و دانش خواه و سعادت جوی ایران در سالهای آغازین قرن جدید است .
از این خاک از این مکان در زمین باغ جلالیه شعله ایران خواهی و ایران سازی جرقه زد که هر چه گذشت و هر چه پیش رفت بارورتر شد و به فرموده آن فرزند برومند قبادیان : « درخت تو گر بار دانش بگیرد / به زیر آوری چرخ نیلوفری را »
و همچنین اوحدی : « نیست آب حیات جز دانش / نیست باب نجات جز دانش »

این نوشتار ادای دین کوچکی بود بر آن کار بزرگ و سترگ و بر آن جان های شیفته ای که برای سربلندی ایران و ایرانی کوشیدند و یادگاری مانا و جاوید از خود به جای گذاشتند تا فرزندان ایران راه کوبیده شده و گشوده شده را در پیش گیرند و استمرار دهند . امید که چنین باشد .

در تهیه یادداشت مذکور به طبع نخستین و اصلی ترین منبع مورد وثوق بیشتر از هر منبع دیگری مورد استناد قرار گرفت و آن نبود جز خاطرات دکتر علی اصغر حکمت با عنوان « یادداشت هایی از عصر پهلوی / دانشگاه تهران چگونه به وجود آمد ؟» / مجله خاطرات وحید فروردین و ادریبهشت ۱۳۵۴ شماره ۴۳ و ۴۲

* علی اصغر حکمت ادیب ، استاد دانشگاه ، نویسنده ، مترجم ، شاعر ،وزیر معارف بنیانگذار کتابخانه ملی ایران ، نخستین رییس دانشگاه تهران ، وزیر خارجه ، کشور ، دادگستری ، بهداری ، وزیر پیشه و هنر ، وزیر مشاور ، سفیر ایران در هند و تایلند ، از موسسین مدارس نوین و مدیر مجله فروغ تربیت در عصر پهلوی بود . حکمت از حامیان تاسیس موزه ایران باستان و مقبره مشاهیر ایرانی بود و سالها مسئولیت جمعیت شیر و خورشید سرخ ، انجمن آثار ملی و سازمان ملی یونسکو را بر عهده داشت .