روح تاریخ جهانی

ما در ایران رشته « تاریخ عمومی جهان» داریم اما این شاخه از علم، نیازهای اساسی ما را برآورده نمی کند. از سویی، خواندن تواریخ ملل دنیا در قالب یک رشته دو ساله کاری عبث است و از سوی دیگر در دانشگاه شهید بهشتی تنها اسمی از این رشته برجای مانده (و خوشبختانه) بدل به تاریخ غرب شده است. با این حال ما نیازمند آنیم در کنار رشته « تاریخ غرب» به تاسیس رشته « تاریخ جهانی» مبادرت ورزیم. منظورم آن شاخه از علم تاریخ است که سیر تمدن ها، فرهنگ ها و جریانات عمده تاریخ بشری را هدف پیکان شناخت خویش قرار داده و به جای خواندن تاریخ ملل، به خوانش جریانات کلی تر ملل می پردازد. سرفصل های چنین رشته ای می تواند مسائلی مانند « مفهوم امپراتوری در تاریخ»، «چیستی و تمایز فرهنگ و تمدن»، « چیستی شهرنشینی در تاریخ»، «چیستی انقلابات»، « شناخت اقتصادی و تجاری جغرافیای کره زمین»، «فلسفه دین»، « جهانی شدن و جهانی سازی»، « جنگ و تمدن» و مانند این ها باشد. ما بدون درک صحیحی از تاریخ جهانی، قادر به درک تاریخ ملی نیستیم، این نه به معنای انترناسیونالیسم، بلکه به معنی دیدن دریای جنگلها ورای انبوهی درختان است. هر ملتی در طول تاریخ خویش، با ملل دیگر روابط خصمانه و دوستانه دارد و این تصادمات خود منتج به جریانات جهانی می شود که سیر تاریخ را می سازد. ما تا زمانی که «روح تاریخ جهانی» را در نیابیم، قادر به درک این جریانات و تاثیرات آنها بر تمدن بشری و تاریخ ملی نیستیم. از ابتدا، نشاندن «تاریخ چین و ژاپن» کنار « تاریخ اروپا» بدون مساله رخ داد و نتیجه آن شد که رشته « تاریخ عمومی جهان» به جای آنکه سازنده ترین و پویاترین شاخه از علم تاریخ در ایران باشد، دستمایه خنده در میان اهل علم شود. ضرورت تاسیس تاریخ جهانی را به اختصار بیان کردیم، نکته دیگر آنکه آیا امکان تاسیس این رشته در ایران فعلی وجود دارد؟ پاسخ این پرسش هم آری و هم خیر است. آری از آن جهت که ما توانایی بالقوه آن را در میان دانشجویان علاقمند خود داریم، کم نیستند دانشجویان علاقمند به تاریخ باستانی، تاریخ جهانی و تاریخ غرب که بدلیل نبود امکانات استعدادشان یا پوشیده می ماند یا تنها به همت عالی پیشرفت می کنند. باور کنیم هزینه بورسیه سالانه پنج تا ده دانشجوی علاقمند به این حوزه ها با شرط بازگشت به دانشگاهی خاص در ایران برای تاسیس رشته های تاریخ جهانی و تاریخ غرب، میزانی اندک است. این سرمایه گذاری برای آینده علوم انسانی یعنی علم مدیریت جامعه است و ثمره آن چنان شیرین خواهد بود که هر میزان سرمایه که خرج آن شود، به چشم نمی آید. پس ما از نظر نیروی انسانی مشکلی نداریم، با وجود همین شرایط و نبود امکانات، من شخصا، دوستانی دارم که زبان های متعدد باستانی و اروپایی به صورت خودآموز، آموختند و اکنون در حال طی کردن مسیر با هزینه خود در اروپا هستند. تعداد ما برای تاسیس کافی است، اما خیر از جهت همین نبود سرمایه گذاری و امکانات است.
مهم ترین مساله بورسیه دانشجویان و برنامه ریزی بلند مدت است چراکه تاسیس تاریخ جهانی نه امری است از سر بازیچه و تفنن که بدل به رشته ای ناکام شود بلکه تاریخ جهانی، هسته فره بخش علم تاریخ است. بایستی اهل خرد علوم انسانی با محوریت تاریخ، فلسفه و اندیشه سیاسی گردآیند و برنامه ریزی و آینده نگری کنند و اهل سیاست، سرمایه را فراهم آورند تا نتیجه دهد. اما اگر چنین نشود می‌رسیم به امتناع تاسیس تاریخ جهانی، چراکه بی شناخت تخصصی از جنبه های مختلف تاریخ جهانی و بدون حضور اندیشمندان زبده، نمی توان دست به تاسیس زد و این ضرورتا امکان را به امتناع تبدیل می کند. ما باید سالها آموزش ببینیم، تجربه کسب کنیم، دنیا را بگردیم و با توشه پر بازگردیم تا بتوانیم علم تاریخ جهانی را تاسیس کنیم، علمی که من مدافع متعصب آن هستم و آن را پایه و هسته و اساس علم تاریخ می دانم. علم تاریخ جهانی، ورای مرزهای تاریخ نگاری به فلسفه، جامعه شناسی، انسان شناسی، الهیات و تمام علوم انسانی و حتی پایه کشیده می شود تا بتواند جریانات اساسی تاریخ بشر را تبیین کند و به ما نگاهی روح شناسانه بدهد. هر بزرگواری که این متن را می خواند اگر خود از زمره اهل عمل است که هیچ ورنه به دست اهل برساند که ضرورت تاسیس علم تاریخ جهانی برای پیشرفت شاخه های علم تاریخ در ایران، امروز بیشتر از هر روز دیگری می درخشد. ما تاریخ ملی را روایت خواهیم کرد اما می دانیم که در دل تاریخ جهانی قرار داریم.