کتاب «سینما به روایت اصفهان» منتشر شد

کتاب «سینما به روایت اصفهان»، نوشتۀ نفیسه باقری، پژمان نظرزاده آبکنار و مصطفی حیدری، نه‌تنها مشتمل بر تاریخ سینماهای اصفهان از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷ است، بلکه نگاهی نیز به پیوند سینما و شهر دارد.

نفیسه باقری، یکی از نویسندگان این کتاب، به ایسنا می‌گوید: ایدۀ نوشتن کتابی دربارۀ تاریخ سینماهای اصفهان سال ۱۳۹۵ مطرح و کار پژوهش از سال ۱۳۹۶ بر روی این پروژه آغاز شد.

او ادامه می‌دهد: اولین قدم ما بعد از مطالعۀ تمام منابع موجود دربارۀ تاریخ سینمای ایران، مراجعه به اسناد موجود بود و از آنجا که اطلاعات متقنی دربارۀ وجود سینما در اصفهان تا اواخر دورۀ قاجار پیدا نکردیم، مبنای کار را سال ۱۳۰۴ و هم‌زمان با آغاز دورۀ پهلوی قراردادیم.

باقری خاطرنشان می‌کند: بنابر اطلاعات موجود در اسناد و روزنامه‌های وقت، نخستین سالن سینمای اصفهان سال ۱۳۰۸ تأسیس‌شده بود و در مورد این سالن و سالن‌هایی که تا سال ۱۳۱۰ ساخته‌شده، می‌توان گفت که به‌هیچ‌وجه شبیه سینماهای امروزی نبوده و اغلب فضایی باز و امکانات بسیار ابتدایی داشته‌اند و به اصطلاح تابستانی بودند.

این پژوهشگر، یادآور می‌شود که در دهه‌های بعد، به‌مرور بر تعداد سینماهای اصفهان افزوده می‌شود؛ اما برخی از این سینماها مثل سینما ایران و آسیا پیش از وقوع انقلاب تخریب می‌شوند و دیگر هیچ سینمایی جای آن‌ها ساخته نمی‌شود.

او می‌گوید: ازآنجاکه عمدۀ سینماهای اصفهان در خیابان چهارباغ واقع‌شده، ما فصل اول کتاب را به این موضوع اختصاص داده و در آن، به پیشینۀ چهارباغ و چرایی رونق سینماها در این خیابان تاریخی پرداخته‌ایم.

پژوهشگر معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی اصفهان، با شرح موضوع دیگر فصل‌های کتاب توضیح می‌دهد: فصل دوم تا پنجم «سینما به روایت اصفهان» دربارۀ رابطۀ سینما و اصفهان از منظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. در فصل ششم، نمونه فیلم‌های شاخصی که به‌نوعی با اصفهان پیوند دارند را معرفی کرده‌ایم و موضوع فصل هفتم نیز سینمای آزاد اصفهان و جریانات وابسته به آن است.

اگرچه این کتاب وضعیت سینماهای اصفهان را تا سال ۱۳۵۷ بررسی کرده، اما به گفتۀ باقری در فصل پایانی کتاب که در واقع سرنوشت این سالن‌های سینماست، به این موضوع پرداخته‌شده که کدام سینما در طول زمان تخریب یا در جریان سینماسوزان دچار حریق شده و کدام پس از احیا همچنان سرپا است.

این نویسنده، شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات برای تدوین کتاب «سینما به روایت اصفهان» را چنین شرح می‌دهد: گمان رایج این است که هر چه به دورۀ معاصر نزدیک‌تر می‌شویم بر تعداد منابع موجود افزوده می‌شود، درحالی‌که چنین نیست و به‌خصوص در موضوعی که ما آن را دنبال می‌کردیم، هر چه به دوران معاصر نزدیک‌تر می‌شدیم، منابع تاریخی کمتری وجود داشت؛ ضمن اینکه وقتی ابعاد یک پروژه محلی است، این منابع محدودتر نیز می‌شود.

او ادامه می‌دهد: ما برای انجام پژوهش ابتدا سراغ اسنادی رفتیم که در دورۀ پهلوی، با موضوع سینماهای اصفهان بین سازمان‌ها رد و بدل شده بود و بیش از دو هزار برگ سند در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی پیدا کردیم. این اسناد برای نخستین بار بازخوانی می‌شد و برخی از آن‌ها تناقضات تاریخی داشت و اطلاعات جامعی ارائه نمی‌کرد، به همین خاطر در گام دوم سراغ روزنامه‌های محلی دورۀ پهلوی رفتیم.

باقری می‌افزاید: بعد از تورق روزنامه‌های اخگر، دانش اصفهان، اصفهان، نقش جهان، و... که وقت بسیار زیادی از ما گرفت و به‌صورت قطره‌چکانی به ما اطلاعاتی درباره کیفیت سالن‌ها و فیلم‌های اکران شده داد، سراغ راویانی رفتیم که در دورۀ پهلوی دوم زندگی کرده بودند و به خاطر شغل یا علاقه خود، ارتباط مستقیم با سینماهای اصفهان داشتند.

این پژوهشگر می‌گوید: برای گرفتن این مصاحبه‌ها که با حضور افرادی چون اکبر خامین، امرالله احمدجو، هوشنگ حریرچیان، محمود درویش، تعدادی از آپاراتچی‌های قدیم سینما و مخاطبان علاقه‌مند و مطلع انجام شد، به‌هیچ‌وجه داعیۀ انجام کار تاریخ شفاهی را نداشتیم و صرفاً اساس کار را بر تکمیل اطلاعاتی که فقدان آن‌ها در منابع مکتوب احساس می‌شد گذاشتیم.

پژوهشگر معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی اصفهان تأکید می‌کند که آنچه دربارۀ تاریخ سینما در دو سه شهرستان دیگر انجام‌شده بیشتر فهرست‌نگاری فیلم‌های اکران شده بوده اما کتاب «سینما به روایت اصفهان» جنبۀ تحلیلی دارد و به رابطۀ سینما و شهر نیز می‌پردازد؛ به‌گونه‌ای که مطالب آن نه تنها برای دوستداران سینما بلکه برای علاقه‌مندان به تاریخ اصفهان نیز مفید است.

باقری، به این سؤال که آیا هر نویسنده فصل مشخصی از این کتاب را تدوین کرده یا خیر؟ چنین پاسخ می‌دهد: فصل‌ها تقسیم‌شده بود اما کار به‌صورت مجزا انجام نشد. ما به‌صورت مداوم جلساتی را برگزار می‌کردیم و به بازخوانی مطالب می‌پرداختیم. در این فرایند، نظرات تکمیلی به فصل‌ها اضافه می‌شد و هر نویسنده فصلی که بر عهدۀ دیگری بود می‌خواند و دربارۀ آن نظر می‌داد. در نهایت نیز افسانه دهکامه کتاب را ویرایش کرد.

او به استفاده از اسناد زاون قوکاسیان برای تدوین کتاب «سینما به روایت اصفهان» نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی کار را شروع کردیم به ما گفته شد که اسناد زاون قوکاسیان در این رابطه خیلی راهگشاست. به همین خاطر دست‌نوشته‌های حجیم او را امانت گرفتیم و به این خاطر که داده‌های زاون بیشتر مبتنی بر روایت شفاهی بود، تنها از بخش محدودی از این اسناد استفاده کردیم.

این نویسنده خاطرنشان می‌کند: تهیه کتاب «سینما به روایت اصفهان» تقریباً سه سال زمان برد و در نهایت، پاییز ۱۳۹۹ از سوی دفتر تخصصی سینما، وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان منتشر شد.