احمدی: تاریخچه خط فارسی و زبان پهلوی در گل‌نوشته‌های ساسانی مشهود است

کامران احمدی، رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی با اعلام این مطلب گفت: دوره ساسانی یکی از مهم‌ترین و درخشان ترین دوره‌های ایران باستان است، تنوع، زیبایی، گستردگی، بهره‌گیری از مواد گوناگون در ساخت میراث برجای مانده از آن دوران نمایانگر ویژگی‌های این دوره است.
وی با اشاره به گل مهرهای موبدان، بزرگان سیاسی و لشکری گفت: جنس غالب گل مهرهای ساسانی از گل است و این آثار دارای نوشته‌های مهم و تنوع هنری هستند. این دسته آثار از محوطه‌های مختلفی در کشور به‌دست آمده‌اند، که استان فارس و آذربایجان غربی (تخت سلیمان) جایگاهی ویژه دارند.
رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت با بیان اینکه این دسته آثار متعلق به بزرگان و شخصیت‌های دینی و غیر دینی روزگار ساسانی است، گفت: گل مهرهای ارتشبدان (فرماندهان عالی نظامی) و مغان (مذهبیون) ارزشی خاص دارند. این گونه آثار اطلاعات بسیار مفید و متنوعی را در اختیار پژوهشگران علوم باستان شناختی قرار می‌دهد.
به گفته احمدی، تکنولوژی پیشرفته دهه‌های اخیر نیز امکان دستیابی به اطلاعات مبسوطی را در این زمینه میسر کرده که بدون بهره‌گیری از روش‌های جدید علوم و مهندسی قابل حصول نبودند.
وی افزود: میکروسکوپ‌های الکترونی، دستگاه‌های پرتو ایکس و...، امکان دستیابی به اطلاعات موجود در این آثار را تا ابعاد نانو متری مهیا کرده‌اند هرچند که گاهی این ریزنگری‌ها، باعث بی‌توجهی به شواهدی می‌شود که در نظر اول بی اهمیت جلوه می‌کنند.
احمدی گفت: اثر انگشت سازنده یک اثر بر روی سفال، مهر، گل مهر و یا یک لوح باستانی امری نه تنها محتمل که با توجه به دست‌ساز بودن این نوع اشیا بسیار بدیهی است و در عین حال همین نشانه کوچک حاوی اطلاعاتی است که می‌تواند گوشه‌های تاریک سئوالات بی جواب تا به امروز را روشن سازد، اطلاعاتی از نوع انسان‌شناسی تا جامعه‌شناسی که بسته به نوع شی مورد نظر (در اینجا گل مهر) می‌تواند کاربردی تجاری، اداری، مذهبی، لشکری و غیره را در جامعه مرزبندی شده ساسانی دارا باشد و از این نظر می‌تواند اطلاعات گوناگونی را درباره سازندگان و سفارش‌دهندگان این گونه آثار را که به طبقات مختلف نظام اجتماعی ساسانی مربوط می‌شوند در اختیار قرار دهد.
وی افزود: اطلاعات انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی در کنار اطلاعات تصویری، هنری و نوشته‌هایی که همراه این گل مهرها هستند مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهند که همراه شدنشان با اطلاعات باستان سنجی حاصل از دستگاه‌ها و روش‌های موجود در علوم و فنون جدید، راه جدیدی در تحلیل مسائل مربوط به این دوره را امکان پذیر می‌کند.
رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت در ادامه اظهار کرد: این طرح که به‌صورت مشترک میان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی و و پژوهشکده زبان‌شناسی، متون و کتیبه‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی در جریان است، در نظر دارد پاسخی به سئوالاتی همچون نحوه شکل‌گیری و ساخت گل مهرهای ساسانی، یکی بودن ورزدهندگان یعنی آماده سازندگان این مواد، با نویسندگان (به زبان پهلوی) و هنرمندانی که اثر انگشت‌شان بر روی گل مهرها به‌جای گذاشته شده است، نقش کودکان و زنان در آماده‌سازی گل مهره‌ها، سن و میزان سلامت افراد درگیر در روند ساخت این آثار، چه همانندی و ناهمانندی میان گل مهرهای مناطق شمالی و جنوبی، شرقی و غربی وجود دارد و نتایج قابل انتظار از آن، آیا میان گل به‌کار رفته در میان مناطق جغرافیایی می‌توان به یک استاندارد رسید؟ اطلاعات بیولوژیکی قابل استخراج و انتظاراتی که می‌توانند برآورده کنند،رابطه میان گل مهرها و مراکز مهم اداری یا دینی دوران ساسانی داشته باشد.
به گفته احمدی، با توجه به پارسی بودن ساسانیان و هخامنشیان و توجهی که پادشاهان ساسانی به آن دوره درخشان داشته‌اند و اغلب آثار خود را در کنار بقایای آثار آنها ایجاد می‌کردند (نقش رستم، تخت جمشید، نقش رجبو ...) این سئوال پیش می‌آید که آیا نتیجه آزمایشات گل مهرهای ساسانی قابل قیاس با گل نبشته‌های هخاهنشی است؟
وی افزود: برهمین اساس آزمایشات دستگاهی مشابهی بر روی تعدادی از گل مهرهای هخامنشی لازم است که نهایتا می‌تواند منجر به طرحی مشابه برای بررسی گل مهرهای هخامنشی شود.
احمدی گفت: آزمایشات گوناگونی برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های مطرح شده لازم است آزمایش‌هایی نظیر XRF و ICP برای تعیین عنصری، XRD تعیین فازی، آزمایش های OM و SEM برای بررسی بافت و ریزساختار، آزمایش‌های ICP-MS برای تعیین همانندی، ناهمانندی‌ها و منشایابی و علاوه بر موارد فوق، تصاویری با دقت و کیفیت بسیار بالا نظیر استفاده از مستندنگاری تحلیلی برای بررسی اثر انگشت‌های به جا مانده نیز نیاز خواهد بود.
رئیس پژوهشکده حفاظت ومرمت آثار تاریخی-فرهنگی در پایان گفت: آشکار است که فواید ناشی از این آزمایش‌ها و بهره‌گیری از شیوه‌های آماری می‌تواند پرسش‌های مختلفی از تاریخ ایران روزگار ساسانی را بر ما روشن و دستاوردهای علمی آن نیز می‌تواند سرآغاز راهی نو در سازمان میراث فرهنگی در این زمینه باشد.