رونمایی از کتاب «فلسفه سیاسی دولت الموت»

نشست رونمایی از کتاب «فلسفه سیاسی دولت الموت» با سخنرانی دکتر عبدالله ناصری‌ طاهری، استاد گروه تاریخ و تمدن دانشگاه الزهراء، امیرحسین شاه‌خلیلی، دکترای اقتصاد و صاحب‌نظر حوز‌ه تاریخ نزاریه، زهرا شجاعی، پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و مرادعلی توانا، مولف کتاب و دکترای تاریخ فلسفه از آکادمی علوم تاجیکستان دوشنبه ۱۰ خردادماه در اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار شد.
اسماعیلیان پراکنده در جهان تناسب و یکسانی رفتار وجود ندارد
ناصری طاهری گفت: اگر مولف قبل از چاپ کتاب با من مشورت می‌کرد، پیشنهاد می‌دادم عنوان کتاب «فلسفه سیاسی دولت الموت» را تغییر دهد. زمانی که این نام مطرح می‌شود باید گفت فلسفه سیاسی از چه می‌خواهد سخن بگوید؟ در این اثر میان فلسفه سیاسی، فقه سیاسی، کلام سیاسی و اندیشه سیاسی تفکیک قائل نشده است. باید گفت که فلسفه سیاسی کاری به جنبه‌های دینی، علقه‌های دینی و عواطف دینی در یک حوزه جغرافیایی ندارد و فلسفه سیاسی فی نفسه فقط از موقعیت امر سیاسی و مبنای اخلاقی حاکمیت سخن می‌گوید. این روالی است که باید در ترمینولوژی کتاب مورد توجه قرار می‌گرفت.
وی افزود: طبیعتا زمانی که از فلسفه سیاسی سخن می‌گوییم دیگر در چارچوب وحی و شریعت وارد نمی‌شویم و هیچ استنادی به روایت و قرآن نمی‌کنیم. چارچوب سخن گفتن از فلسفه سیاسی تنها عقل و استدلال است و نه وحی، قرآن و روایت. این بحثی است که میان سیاستمداران و اندیشه‌پردازان سیاسی نیز مطرح است. همچنین واقعا در ادبیات فرهنگی ما خلط گسترده‌ای میان این حوزه‌ها در طول تاریخ تمدن مکتوب رخ داده است. از قرن سوم به بعد که امتزاج و خلط گسترده‌ای بین این چهار حوزه (میان فلسفه سیاسی، فقه سیاسی، کلام سیاسی و اندیشه سیاسی) مستقل به وجود آمده است هر کدام بنا به ترمینولوژی علمی حیطه مشخصی دارند.
این استاد گروه تاریخ تمدن دانشگاه الزهراء ادامه داد: کتاب همان‌طور که در مقدمه نیز شرح داده شده، یک تاریخ جامعی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی الموت است که مولف به علت علقه و شناختی که به این سرزمین و زادگاه خود داشته به تالیف آن همت گماشته است و شاید برای نخستین بار است که کتاب مستقلی درباره الموت منتشر شده است. البته امیدوارم رساله مولف به طور جامع چاپ شود.
ناصری طاهری اظهار کرد: الموت و خداوندان الموت بخشی از تاریخ فرقه اسماعیلیه هستند که در تداوم تاریخی تا به امروز هم وجود دارند و همان‌طور که دکتر شاه خلیلی اشاره کرد اسماعیلیان معتقد به التزام دو وجه باطن و ظاهر شریعت هستند. این امر در متون و میراث ادبی اسماعیلیان محفوظ است به ویژه زمانی که آثار اساسی و اصلی آنها را در قرن ۴ و ۵ می‌خوانیم این مهم را مشاهده می‌کنید.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: وقتی «المجالس المویدیه» را که یکی از متون اصلی و آموزشی اسماعیلیه است، می‌خوانید، می‌بینید بر این جنبه تاکید جدی دارد و المعزلدین‌لله می‌گوید: «کسی که ظاهر شریعت را رعایت نکند از ما نیست.» اما به هر صورت اسماعیلیه یک امتیاز گسترده‌ای داشتند و رمز ماندگاری آنها در تاریخ تفکرشیعی و اسماعیلیه این است که از مکتب فلسفی بسیار قوی و غنی برخوردارند و این باعث شده که تا امروز ماندگار شدند.
وی افزود: میان فیلسوفان بزرگ اسماعیلیه که بسیاری از آنها بنیان‌گذاران شاخص و اصلی فلسفه اسلامی نیز هستند، اختلافات دیدگاهی (تحت تاثیر فلسفه نو افلاطونی) وجود دارد اما به هر صورت این برخورداری قدرتمند از مکتب فلسفی قوی باعث شده که تا به امروز ماندگار و پابرجا بمانند اما واقعیت دیگری نیز هست که این جامعه در بخش بزرگی از جهان پراکنده است. شما در میان آنها در رفتار التزام‌آور به ظاهر شریعت، رفتار یکسانی نمی‌بینید. بنابراین در میان اسماعیلیان پراکنده در جهان تناسب و یکسانی رفتار وجود ندارد.
این مولف حوزه تاریخ تمدن ادامه داد: جنبه‌های باطنی‌گری در میان اسماعیلیان در برخی نقاط می‌چربد بر جنبه‌های ظاهری‌گری در شریعت. از این‌رو امروز یک فرقه رنگارنگی در حوزه جغرافیایی جهان (آسیا، آفریقا و اروپا) مشاهده می‌شود. مرکز مطالعات اسماعیلیه لندن پژوهش‌های مهمی را درباره این فرقه‌ انجام داده که باید در این میان از تحقیقات و آثار دکتر فرهاد دفتری نام برد که نقش بسیاری در حوزه مطالعات اسماعیلیه در ایران و جهان دارد.
منابع موجود درباره الموت بسیار اندک است
شاه‌خلیلی، در ادامه این نشست گفت: عِرق به زادگاه باعث شد تا دکتر توانا درباره الموت و تاریخ آن پژوهش و تالیف کند. این علاقه‌مندی باعث شد که رساله دکترای وی نیز به مساله الموت اختصاص یابد. باید بگویم نوشتن یک رساله درباره الموت به دلیل کمبود منابع و اسناد کار بسیار دشواری است. بنابراین با توجه به کتاب حاضر، تمایل دارم چند نکته را درباره الموت و اسماعیلیان الموت مطرح کنم.  
وی افزود: بسیاری از مسائل فرقه اسماعیلیه گفته نشده و بسیاری از آن هنوز تحت تاثیر القائات بنی‌امیه، بنی‌عباس، سلجوقیان و متفکران آن‌هاست. هنوز بسیاری از محققان و پژوهشگران ما زمانی که می‌خواهند درباره طریقت اسماعیلیه سخن بگویند مرجع اصلی آنها آثار کسانی است که وابسته به مکتب و نحله بنی‌امیه، بنی‌عباس، سلجوقیان بودند. بنابراین نخستین سند اصلی مورد توجه محققان و تاریخ‌نگاران (چه مسلمان و چه غیرمسلمان)، نوشته‌های ابن‌الرزاق است که بقیه متفکران و محققان نیز نظرات‌شان برگرفته از همین منبع است.
این پژوهشگر حوزه تاریخ نزاریه با طرح پرسشی ادامه داد: از آنجا که کتاب تاریخ «فلسفه سیاسی الموت» است بنابراین مساله‌ای که مطرح می‌شود این پرسش اساسی است که چه اتفاق و مساله‌ای پس از رحلت پیامبر روی داد که به یکباره مسیر یک دین الهی دچار چرخش اساسی شد و در مسیری افتاد که نهایتا خلیفه مسلمین جهان شخصیتی مانند یزید بن معاویه یا هارون‌الرشید شد؟
شاه‌خلیلی در بخش دیگری از سخنانش گفت: پس از مشکلاتی که برای شیعیان علوی به وجود آمد. آنها توانستند برای نخستین بار در منطقه دیلم و طبرستان نخستین حکومت شیعی را با نام زیدیه تشکیل دهند. دومین حکومت برخاسته از تفکر شیعی، امپراتوری فاطمیان (اسماعیلیان) است؛ اسماعیلیان نخستین امپراتوری شیعیان بر جهان را برپا می‌کنند؛ حکومتی که تمام شمال آفریقا را در تسلط خود می‌گیرد و برای نخستین بار اذان و نماز شیعه از منابر رسمی برپا و فقه شیعه (فقه جعفری) در سرزمین‌های تحت تسلط فاطمیون جاری می‌شود. کتاب «دعاء الاسلام» که قبل از سال ۱۳۰ ه.ق نوشته شده به صورت فقه رسمی مکتب جعفری ارائه می‌شود که امروز در ایران ترجمه عربی و فارسی آن نیز موجود است.
وی افزود: مساله دیگر این است که وقتی از نهضت شیعه سخن می‌گوییم باید در نظر داشته باشیم که تمامی شیعیان جهان به سه امام نخست (امام علی (ع)، امام حسین (ع) و امام حسن (ع)) اعتقاد دارند و مبنای تفکر شیعه کتاب قرآن و سنت پیامبر، علی بن ابی‌طالب و امامانی است که در این سنت حرکت کردند. بنابراین زمانی که مستشرقان سخن از تفکر و فلسفه اسماعیلیان به عنوان فلسفه نوافلاطونی می‌کنند به این دلیل است که مبنای تفکر شیعه را نمی‌فهمند. بنده به صراحت می‌گویم به هیچ وجه تفکر شیعه و به ویژه تفکر شیعه اسماعیلیه مبنای نوافلاطونی ندارد.
توانا در ادامه درباره تالیف این اثر و کمبود منابع سخن گفت. وی افزود: برخی از شیعیان اسماعیلیه در تاجیکستان توانسته با راهنمایی استادان پژوهشگر در این حوزه روی اسماعیلیه و دولت الموت پژوهش کنند.
وی همچنین پژوهش خود را مقدمه‌ای برای نسل امروز دانست تا با تکیه بر آن بتوانند در این حوزه تحقیقات گسترده‌ای انجام دهند.
در پایان این نشست از کتاب «فلسفه سیاسی دولت الموت» رونمایی شد.