آیا خوارزم همان «ایرانویچ» در اوستاست؟

کتاب «خوارزمشاهیان از فراز تا فرود» تالیف مهدی رامشک به بیان تاریخ این سلسله با تکیه بر سلطنت محمدشاه و سلطان جلال‌الدین پرداخته است.
خوارزم همان «ایرانویچ» مذکور در اوستاست؟
کتاب در پنج فصل سامان یافته که سرفصل‌های آن عبارتند از «جغرافیای تاریخی خوارزم»، «خاستگاه دولت هخامنشیان»، «تشکیل حکومت خوارزمشاهیان و مروری بر حوادث سیاسی و تشکیلات اداری این دولت»، «حوادث فرهنگی دوران خوارزمشاهیان» و «تعاملات خوارزمشاهیان و عباسیان».
در پیش‌گفتار کتاب آمده است: «یکی از مناطق باستانی و تاریخی ایران زمین، خوارزم است. این سرزمین در دو سوی آمودریا قرار دارد. به ویژه بخش‌های غربی آن با نهرهای متعدد طبیعی تا دریای مازندران را سرسبز و حاصلخیز کرده بود و از دیرباز یکی از ولایات سرحدی ایران زمین با سرزمین ترکان و غُزها محسوب می‌شده است. به اعتقاد بعضی خوارزم همان «ایرانویچ» مذکور در اوستاست که مبدأ حرکت قوم آریایی به فلات ایران بوده است. نام‌آوران برخاسته از خورازم، چونان ابوریحان بیرونی، جارُالله زمخشری، شیخ نجم‌الدین کبری، پوریای ولی و... این ولایت را به شهرت جهانی رسانده‌اند.» (ص ۹)
در رابطه با وجه تسمیه خوارزم در فصل نخست «جغرافیای تاریخی خوارزم» می‌خوانیم: «در این باره داستان‌های گوناگونی گفته شده است. بین شیده، پسر افراسیاب و کیخسرو در این محل نبردی تن هب تن صورت گرفت و کیخسرو پیروز شد. با توجه به این داستان برخی «خوار» را به معنای آسان و بی‌زحمت و «رزم» را به معنای جنگ و ستیز می‌دانند. چون کیخسرو بدون زحمت، شیده را شکست داد، از آن پس آن جا را خوارزم نامیدند.» (ص ۱۴)
تاریخ خوارزم بخشی از حیات نوین فرهنگی ایران
«خاستگاه دولت هخامنشیان» عنوان فصل دوم کتاب است و مولف درباره اشارات بیرونی به خوارزم آورده است: «ابوریحان بیرونی، تاریخ خوارزم را به ۹۸۰ سال پیش از اسکندر مقدونی می‌رساند و به دوران پادشاهی اولین حاکمان این سرزمین، فرزندان سیاوش و افریغ و فرزندانش اشاره می‌کند و ابتدای حکومت افریغیان را حدود سال ۳۵۰ بعد از میلاد قرار داده است و نام بیست و دو تن از پادشاهان آن سلسله را که بر خورارزم حکومت داشته‌اند و تا زمان نابودی آنان یعنی در سال ۳۸۵ ق آورده است.» (ص ۲۶)
فصل سوم به «تشکیل حکومت خوارزمشاهیان و مروری بر حوادث سیاسی و تشکیلات اداری این دولت» پرداخته و در سطوری از آن درباره مشاغل درباری می‌خوانیم: «اوامر پادشاه را در زمینه‌های گوناگون اجرا می‌کردند و شامل رسول، قاضی، طشت‌دار، خزینه‌دار، سلاح‌دار، خطیب، امیر آخور، مهردار، رکاب‌خانه، امیر حاجب و امیر بار بود. دارندگان عناوین یاد شده هر یک دارای وظایفی در نقاط مختلف کشور بوده‌اند و در دوران خوارزمشاهی امیر و مَلک‌دارای امتیازات زیادی بود. برخی از امرا به امور دیوانی وارد بودند و برخی خشن و متجاوز بودند و برخی صاحب املاک بسیار بودند و گاهی از ثروت خود، به ساختن مساجد و مدارس می‌پرداختند و از علما نیز دلجویی می‌کردند.» (ص ۷۶)
فصل چهارم «حوادث فرهنگی دوران خوارزمشاهیان» را مدنظر قرار داده که در این مجال آمده است: «با وجود حضور ترکان در خوارزم نه تنها فرهنگ اسلامی در این منطقه ضعیف نشد بلکه قوی‌تر نیز گردید به دلیل آنکه زبان مذهبی و علمی روز، زبان عربی بود، نوعی وحدت فرهنگی بین ممالک اسلامی وجود داشت. در دوره‌ آخر حاکمیت خوارزمشاهیان، مدارس زیادی در تمام نقاط خوارزم وجود داشت که دروس مختلفی به وسیله‌ علمای بزرگ در آن‌ها تدریس می‌شد. علماء، خطباء و شعراء و وعاظ که از کشوری به کشور دیگر می‌رفتند مورد احترام واقع می‌شدند.
کتابی که در خوارزم تألیف می‌شد به زودی در اسپانیا انتشار می‌یافت. وجود دانشمندان و شعراء و نویسندگان بزرگ و ... به غنای فرهنگی کمک می‌کردند. این دوره را می‌توان بخشی از دوره‌ چهار صدساله (از نیمه‌ قرن سوم تا نیمه‌ قرن هفتم) دانست که کشور ایران حیات نوین فرهنگی خویش را با نهضت فرهنگی و جامع مدارس نظامیه آغاز کرده و آثار این تجدید فرهنگی تا حمله‌ مغول هم‌چنان پابرجا بوده و بزرگ‌ترین نوابغ علم و ادب ظهور کردند. همین فرهنگ موجب شد که در دوران وحشت بار و تاریک، کشور ما محو نشود و پس از چندی زندگانی از سر گیرد و بر اقوام وحشی چیره شود و سیطره‌ آن را در هم شکند.» (ص ۸۳)
نقش مهم عباسیان در انحراف‌های بزرگ تاریخ بشریت
مولف «تعاملات خوارزمشاهیان و عباسیان» را در فصل پایانی گنجانده و در رابطه با کشاکش خوارزمشاهیان و بنی‌عباس می‌نویسد: «اختلاف بین حکومت خوارزمشاهی و دستگاه خلافت عباسی منجر به از هم پاشیدن حکومت مقتدر یک صد و سی‌ساله‌ خوارزمشاهیان شد و همچنین باعث حمله‌ قوم جاهل و بدور از تمام معیارهای انسانی مغول و دست آخر هم فروپاشیدن حکومت و خلافت پانصد و بیست و چهار ساله‌ عباسیان که به ناحق و افزون به پنج قرن بر کرسی خلافت رسول‌الله (ص) تکیه زده بودند و چه ظلم‌ها و ستم‌هایی که نکردند، دودمانی که با شعار حمایت از آل‌محمد (ع) علم و تقوا را خفه کرده و در ایجاد انحراف‌های بزرگ در دنیای اسلام و تاریخ بشریت نقش مهمی ایفا کردند.» (ص ۱۳۷)
کتاب «خوارزمشاهیان از فراز تا فرود» در ۲۳۳ صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و به بهای ۱۲ هزار تومان از سوی نشر کتاب قم منتشر شده است.