رونمایی از «کتابواره: گنجینه پژوهشی ایرج افشار»

علی بهرامیان در نشست رونمایی از «کتابواره: فهرست مقاله‌ها، رساله‌ها، جزوه‌های کمیاب گنجینه پژوهشی ایرج افشار سپرده شده به مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» گفت: استاد افشار بیش از نیم‌قرن مطالب موجود در گنجینه پژوهشی خود را گردآوری کرد که تهیه فهرست از این جزوات با زبان‌های گوناگون لاتین کار بسیار دشواری بود و گاهی به تحقیقات گسترده نیاز داشت. البته ارزش چنین اثری برای افرادی که در زمینه‌های مختلف ایران‌شناسی کار می‌کنند در آینده بیشتر آشکار خواهد شد.
تسهیل ایرانشناسی با مجموعه فهارس تحقیقات
وی با اشاره به سودمند بودن «فهرست مقالات ایرانشناسی در جهان عرب» افزود: به یاد دارم زمانی درباره کتابی به نام «الدولت عباسیه» پژوهش می‌کردم بسیار اتفاقی با فهرستی که استاد افشار در یک جزوه ۸۰، ۹۰ صفحه‌ای به نام «فهرست مقالات ایرانشناسی در جهان عرب» تهیه کرده بود، مواجه شدم که فوق‌العاده فهرست مفیدی بود و در آن مقاله‌ای از یک مولف عرب درباره کتابی که در رابطه با آن در حال تحقیق بودم، پیدا کردم.
مدیر بخش اسناد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: جالب است که تا کنون خود محققان عرب متوجه این مقاله که در مجله الازهر قاهره به چاپ رسیده، نشده بودند. با وجود این که در زمان حاضر وسایل تحقیق با اینترنت بسیار گسترده شده، پیدا کردن آن مقاله کار بسیار دشواری بود و همیشه از بابت پیدا کردن این مقاله هم خودم را مدیون استاد افشار می‌دانم و بر این باورم که ترتیب دادن مجموعه فهارسی مانند «فهرست مقالات ایرانشناسی در جهان عرب» چه‌قدر تحقیقات ایرانشناسی را تسهیل می‌کند.
بهرامیان اظهار کرد: افشار زندگی خویش را وقف شناسایی حوزه ایرانشناسی کرده و تقریبا نمی‌توان گفت زندگی وی جدای از حوزه ایرانشناسی بوده و در کنار هم جلو می‌رفت به طوری که می‌بینیم چطور هوشمندانه از نیم قرن پیش، کاری که هیچ موسسه فرهنگی در ایران به ذهن‌شان خطور نمی‌کرد با دقت و دلسوزی انجام داده که همت و پیگیری وی در این زمینه مایه حیرت و شگفتی است.
علاقه افشار به گردآوری تحقیقات ایرانشناسی از سنین جوانی
سیدعلی آل‌داوود، مشاور عالی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در بخش دیگری از این مراسم گفت: استاد افشار از سنین جوانی در هر کنگره، همایش و برنامه علمی داخلی یا بین‌المللی حضور پیدا می‌کرد، بروشور، جزوه یا چکیده مقاله را که به زبان‌های مختلف اعم از فارسی، عربی یا لاتین توزیع می‌شد، گردآوری و در گنجینه خود جای می‌داد.
وی درباره اهمیت کتابواره برای تحقیقات ایرانشناسی افزود: یکی از مفاد وصیتنامه مفصلی که برطبق آن افشار کتابخانه و گنجینه خود را به دایره‌المعارف بزرگ اسلامی سپرد و از وظایفی که برای این مرکز تعیین کرد و سیدمحمدکاظم بجنوردی، رئیس مرکز نیز آنرا پذیرفت، این بود که مجموعه رساله‌ها، کتابچه‌ها و جزوه‌ها به صورت کتابی چاپ شود تا دستاورد بسیار خوبی برای محققانی شود که در آن رشته‌ها تحقیق می‌کنند و مجموع این مطالب طبق برآوردی که هارطونیان و مافی داشتند جمعا بیش از ۵ هزار جلد بوده است.
مشاور حقوقی موسسه خانه کتاب ادامه داد: زنده‌یاد افشار برآورد کرده بود که مجموع مطالب گنجینه پژوهشی در حیطه کتابچه‌ها، بروشورها از ۵ هزار جلد بیشتر است و ضرورت دارد که این مطالب فهرست شود. خوشبختانه با همکاری موسسه خانه کتاب و دایره‌المعارف قراردادی در این زمینه تنظیم شد که دو نفر از همکارن محقق ما در دایره‌المعارف این کار را دنبال کنند. بنابراین مجموعه رساله‌هایی که به زبان فارسی و عربی بود از سوی مافی و مطالب لاتین با تلاش هارطونیان فهرست و در کتابواره جای داده شد.
گنجینه پژوهشی ایرج افشار از نوادر گنجینه‌های جهان است
آل‌داوود اظهار کرد: فکر می‌کنم کتابواره منبع و ماخذ خوبی باشد برای محققان مختلفی که در رشته‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی تحقیق می‌کنند، زیرا بسیاری از این رساله‌ها را نه در فهرست کتابخانه‌ها می‌توان جست و نه در جای دیگر و ممکن است حتی در میان آثار محقق یا سخنرانی که در آن سال‌ها این مقاله را ارائه کرده نیز نباشد.
وی با ستودن سماجت و پشتکار زنده‌یاد افشار در گردآوری گنجینه افزود: بنابراین مجموعه‌ای که در گنجینه پژوهشی ایرج افشار قرار دارد و فهرست آن انتشار پیدا کرده، شاید یکی از نوادر گنجینه‌ها در میان کتابخانه‌های جهان باشد. ممکن است حتی این کار خیلی موافق ذوق و سلیقه ایرانشناسان و محققان غربی نیز نبوده، به طوری که تا کنون نشنیده‌ام فردی با این پشتکار، سماجت و اصرار چنین مجموعه‌ای را فراهم کرده باشد. بنابراین کتابواره ابزار خوبی برای محققان ایرانی است که بخواهند با استناد به این فهرست، ماخذ موردنظر خود را پیدا کنند و در نگارش مقاله‌ها و مطالب پژوهشی خود از آن بهره ببرند.
نهفته شدن ۸۰ سال تجربه فهرست‌نگاری پشت کتابواره
هارطونیان در بخش دیگری از این رونمایی گفت: امروز بسیار خوشحالم، زیرا یکی از آرزوهای استاد افشار با همکاری مشترک من و مافی از دانش‌آموختگان مکتب وی تحقق پیدا کرد و بلاخره «کتابواره» چاپ شد. باید بگویم پشت این فهرست تجربه ۸۰ سال فهرست‌نگاری نهفته است؛ فهرست‌نگاری که در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران زیر نظر استاد افشار آغاز کردیم.
وی درباره مشخصات کتابشناختی و منابع مقالات و مواد خواندنی دیگر افزود: بعضی از آنها مانند offprint ها که اکثراً از طرف ناشران یا نویسندگان مقالات همراه با یادداشت‌هایی برای آقای افشار فرستاده شده دارای کلیه مشخصات لازم بوده، برخی زیراکس ها هم از مقالات مختلف بودند که توسط نویسندگان مقالات یا دوستان آقای افشار فرستاده شده‌اند که گاه این افراد توضیحات لازمه را روی آنها نوشته‌اند. تعدادی مقالات نیز هستند که آقای افشار با دستخط خودشان اطلاعات لازمه را به وضوح قید کرده اند.
هارطونیان ادامه داد: اما تعداد بسیاری نیز بودند که مشخصات کتابشناختی آنها ناقص و یا اساساً فاقد این مشخصات بودند که برای تکمیل این برگه‌ها به منابع و مراجع مختلف بسیاری مراجعه شد که خوشبختانه اکثر برگه‌ها کامل است. هدف از این کار این بوده که مراجعه‌کننده با مراجعه به این فهرست بتواند مطلب مورد جستجویش را با اطلاعات کامل کتاب شناختی همراه با منابع آن پیدا کند.
وی افزود: قسمت لاتین «کتابواره» زبان‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد که صفحه‌بندی آن دشواری‌های خاصی داشت و بسیار وقت‌گیر بود که این کار نیز با دقت و حوصله از سوی همکاران در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی انجام شد. با این حال کتابواره از سوی موسسه خانه کتاب در وقت مقرر منتشر شد و امروز وقتی آن را مشاهده کردم، کیفیت انتشار آن عالی و جلد زیبایی برای آن نیز انتخاب شده است.
آشنایی با ایرج افشار در دانشکده حقوق
عباس مافی یکی از گردآورندگان کتاب «کتابواره» نیز به بیان خاطره‌ای از آشنایی و حضورش در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران توسط استاد ایرج افشار پرداخت و گفت: من و ایرج افشار در یک زمان وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شدیم. من در سال ۱۳۲۳ در طبقه اول دانشکده حقوق دانشگاه تهران به دنیا آمدم و آقای افشار نیز در همان سال به عنوان دانشجو وارد دانشکده حقوق شدند.
وی افزود: پدر من بایگان دانشکده حقوق بود و همین امر باعث آشنایی با مرحوم ایرج افشار و جذب من به اداره انتشارات و روابط کتابخانه ها شد. من و خانم پارکوهی هارطونیان از بازماندگان فهرست‌نویسان کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران هستیم.
در پایان این نشست از کتابواره رونمایی شد.
نشست رونمایی از «کتابواره: فهرست مقاله‌ها، رساله‌ها، جزوه‌های کمیاب گنجینه پژوهشی ایرج افشار سپرده شده به مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» با سخنرانی سیدفرید قاسمی، پژوهشگر پیشکسوت مطبوعات ایران، مجید غلامی‌جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، دکتر علی بهرامیان، مدیر بخش اسناد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، سیدعلی آل‌داوود، نسخه‌شناس و مشاور عالی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، عباس مافی، پارکوهی هارطونیان گردآورندگان کتاب یکشنبه ۲۵ مهر در سرای اهل قلم برگزار شد. در این مراسم بهرام و آرش افشار، فرزندان زنده‌یاد ایرج افشار و عنایت‌الله مجیدی، رئیس کتابخانه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز در این نشست حضور داشتند.