انتشار کتاب «خاطره نویسی و جایگاه آن در تاریخ نگاری عصر قاجار»

ناشر: سخنوارن، تهران، ۱۳۹۶
این اثر،که شاید بتوان آن را اولین پژوهش جامع در حوزه ی خاطرات عصر قاجار قلمداد نمود،و آن را به عنوان مرجعی جهت شناخت این آثار تاریخ نگارانه محسوب داشت،تحقیقی است که با تکیه بر تحلیل متنی این متون شکل گرفته است.در حوزه‌ی تاریخ‌نگاری دوره‌ی قاجار با منابع متنوعی روبه‌رو هستیم که هرکدام به‌نوعی خاص کمک‌های شایانی در روشن شدن زوایای تاریک و نیمه مخفی تاریخ این سلسله می‌نمایند. خاطره نگاری نوین – با تکیه و آگاهی از من فردی و جمعی (هویت ملی) – را می‌توان از گونه‌های تاریخ‌نگاری مربوط بدین سلسله قلمداد کرد که از اواسط عصر ناصری با تأثیر پذیرفتن از افکار و مظاهر نوین اروپایی شکل گرفت و اما راهی متفاوت با نمونه‌های غربی خویش را پیمود. در غرب خاطره‌نویسی بااهمیت دادن به اصالت وجودی انسان، بیشتر در خدمت شرح‌حال درونی و احوالات نویسندگانشان در مقوله‌ی، ادبیات می‌گنجیدند. درحالی‌که خاطره نگاران ایرانی با آگاهی از این «من» و «تبلور دادن» آن در «مای اجتماعی»، آن را نه در خدمت بیان احوالات خویش و بیان اصالت وجودی خود، بلکه در شرح وقایع سیاسی و اجتماعی پیرامون خود قراردادند. بنا بر فضای انتقادی که در آن زمان‌بر بسیاری از حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی وارد بود، این خاطره نگاران نیز خاطره‌نویسی خویش را به حیطه‌ای در بیان این انتقادات تبدیل کردند. این حوزه‌ی خصوصی که در حریم خلوت شخصی این حدیث نفس نویسان به وجود آمد، با آگاهی آنان از نا به سامانی وضعیت جامعه‌شان، به‌وسیله ای برای انتقاد از جوانب گوناگون با دیدی تاریخی و انتقادی تبدیل شد و آثار آنان به دلیل مخفی بودن و غیررسمی بودن و ارائه بکر اطلاعات از وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به تاریخ‌نگاری مخفی و آثاری دارای اعتبار بالا در تاریخ‌نگاری این دوره تبدیل گردید. انقلاب مشروطه نیز در تداوم و تحول این جریان نقش بسزایی ایفا کرد. عظمت وقوع این انقلاب و ضرورت ثبت وقایع مربوط بدان، گروه‌های خاصی را وارد این مقوله‌ی- تاریخ‌نویسی کرده، چه از منظر کمی و چه کیفی در آن باعث تغییراتی شد.در این پژوهش خاطرات مربوط به دوره‌ی قاجار را در دو دوره‌ی قبل و بعد از مشروطه از منظر تاریخی تقسیم کرده و با توجه به پایگاه طبقاتی خاطره نگاران که در دو گروه طبقه‌ی مسلط و متوسط جای می‌گیرند، به معرفی و تحلیل متنی آن‌ها بر اساس شاخصه‌هایی چون جایگاه من فردی، جایگاه خانواده وزنان، جایگاه شاه، جایگاه امور ماورایی و خواب‌ها، جایگاه مظاهر و افکار نوین اروپایی، جایگاه نقد امور سیاسی و اجتماعی در متن خاطرات و بررسی اندیشه‌های خاطره نگاران در این مسائل پرداخته شد.
وجود ۱۴ خاطره نگار، با ۱۵ اثر در دوره‌ی اول و توجه اغلب آن‌ها به ثبت مسائل تاریخ سیاسی و قرار گرفتن ۲۷ خاطره‌نویس در دوره‌ی بعد از مشروطه با ۲۷ اثر و توجه آن‌ها به ثبت وقایع تاریخ اجتماعی وزندگی توده مردم و بازنمایاندن تأثیرات انقلاب مشروطه بر زندگی عوام، خود به‌روشنی بازگوی تأثیرات انقلاب مشروطه بر این جریان تاریخی – ادبی است.در ارزش‌گذاری خاطرات از منظر تاریخ‌نگاری نیز با توجه به پایگاه طبقاتی خاطره نگاران که مستقیماً بر روی افکار و دلایل و همچنین نحوه‌ی خاطره‌نویسی آن‌ها تأثیرگذار بوده است و با توجه به شاخصه‌هایی چون دارا بودن بینش و نگاه مورخانه و انتقادی و میزان استفاده این خاطره نگاران از اسناد و مکاتبات و فرامین و همچنین میزان ارائه داده‌های بکر تاریخی و سیاسی از سوی آنان، به تحلیل این آثار پرداخته شده است.حوزه‌ی گسترده‌ی جریان خاطره نگاری دوره‌ی قاجار با سقوط این سلسله به اتمام نرسید و اکثر افرادی که به‌نوعی با دستگاه حکومتی این دوره ارتباطاتی داشته‌اند به ثبت دیده‌ها و شنیده‌های دور و نزدیک خویش در باب این دوره، در زمان پهلوی اقدام ورزیدند.با توجه به گستردگی خاطرات در دوره‌ی قاجار و جود ۳۳ اثر مربوط به این دوره که اغلب از سوی رجال حکومت‌گر و دخیل در حکومت این سلسله، در زمان پهلوی به ثبت رسیده است، می‌توان بیان داشت که این حوزه‌ی پژوهش نیازمند تحقیقاتی تکاملی و به دست آمدن نتایج در خورتری است .پژوهش حاضر را بنا به فقر تحقیقات علمی در این حوزه، می‌توان مقدمه و پیش‌زمینه‌ای برای کارهای علمی‌تر و متقن¬تر قلمداد کرد و باشد که در مسیر تکامل این حوزه‌ی بکر تحقیقاتی، مشتاقان این عرصه را به کار آید.
جهت تهیه کتاب می توانید به انتشارات مولی،مروارید و توس مراجعه نمایید.یا با تلگرام مجموعه اهل سخن به شماره ۰۹۳۵۸۸۰۰۳۷۶تماس حاصل فرمایید.همچنین برای تهیه کتاب به صورت الکترونیکی میتوانید از سایت کتاب راه دیدن نمایید.