گزارش نشست تخصصی اطلس نقشه های تاریخی دوره قاجار

نشست تخصصی اطلس نقشه های تاریخی دوره قاجار به همراه نمایشگاهی از نقشه های مربوط به اطلس در روز دوشنبه ۲۲ آبان ماه در مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت خارجه برپا گردید. این نشست با سخنرانی جناب آقای دکتر مرتضی دامن پاک جامی معاونت پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه ، استاد غلامرضا سحاب، دکتر محمدباقر وثوقی، دکتر سمنانی به نمایندگی از جناب دکتر مهدی مدیری معاون وزیر دفاع و رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و مهندس رضا شیرازیان و نیز با حضور اساتید و پژوهشگران و دانشجویان برگزار گردید.
در ابتدای برنامه دکتر مرتضی دامن پاک جامی معاون امور پژوهشی مرکز آموزش و پژوهشهای بین المللی با مدیریت جلسه به ایراد سخنرانی پرداختند. نخست شهادت مرزبانان غیور را در روزهای گذشته برای دفاع از مرزهای کشور و همچنین واقعه زلزله غرب کشور و کشته شدن هموطنانمان را تسلیت گفتند و سپس ضمن خوش آمدگویی خدمت مهمانان به بیان سخنان خود پرداختند.
ایشان در ابتدا، برگزاری نشست را به همکاران مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی و تمام سندشناسان و سندپژوهان و مراکز آرشیوی از جمله مجمع هماهنگی مرکز تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی کشور (مهتاب) تبریک گفتند و از همکاری سایر مراکز اسنادی و علمی از برگزاری نشست به ویژه سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح تشکر نمودند.
دکتر دامن پاک جامی در ادامه سخنان خود به اهمیت و جایگاه نقشه و شکل گیری اولین نقشه ها اشاره نمودند و بر اهمیت ویژه ای که این نقشه ها در منابع آرشیوی مرکز اسناد وزارت خارجه دارند تاکید نمودند. ایشان همچنین اظهار نمودند که منابع آرشیوی وزارت امور خارجه یکی از غنی ترین منابع اسنادی کشور و منحصر به فردترین منابع تاریخ روابط خارجی با قدمت ۲۰۰ ساله است و به سیاست های دولت محترم در زمینه دسترسی آزاد به اطلاعات در چارچوب مصوبات قانونی و سیاست وزارت خارجه در گسترش ادبیات حوزه تاریخ روابط خارجی بر پایه اسناد با مخاطبان سخن گفتند.جناب دکتر دامن پاک بیان کردند مخزن نقشه های تاریخی یکی از مهمترین منابع آرشیوی وزارت خارجه می باشد که از اهمیت فوق العاده و منحصر به فردی در سطح ملی و منطقه ای و بین المللی برخوردار است و کیفیت نقشه ها را می توان در موارد زیر دانست:
۱-بخش مهمی از نقشه ها مربوط به نقشه های مرزی کشورمان با همسایگان است که در مناسبات و تعاملات امروز با کشورهای همسایه مورد استفاده متخصصین و کارشناسان حقوقی کشور قرار دارد. ۲-نقشه های تاریخی و نشان دادن خطوط اتصال سرزمینی ایران با حوزه تمدنی آن در حوزه های پیرامونی در مسیر شرقی-غربی و شمالی- جنوبی مشخص گردیده و موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوفرهنگی کشورمان را در گذرگاه اصلی جاده ابریشم تاریخی به خوبی نشان می دهد. و چاپ اطلس نقشه های منتخب کلات نادری و سرخس از سوی مرکز اسناد وزارت خارجه گویای این نقاط اتصال با حوزه تمدنی مشترک ایران و آسیای مرکزی است.۳-تعداد قابل توجه نقشه ها مربوط به حوزه جغرافیایی جنوب و جنوب غربی کشور که توسط مهندسین خبره در طی قرون گذشته تهیه شده اند مانند نام خلیج فارس که با اسامی و عناوین مختلف خودنمایی می کند که گویای هویتی اصیل و نامی یگانه برای این آبراه حیاتی در اسناد تاریخی است.۴-اهمیت نقشه ها از جهت ترسیم و نشان دادن جغرافیای داخلی کشور اعم از زیربناهای مهم و حیاتی، تقسیمات استانی، منابع آبی، راه ها و خطوط مواصلاتی و حتی بناهای مهم از نظر نظامی، معماری و تاریخی برای انجام مطالعات علمی از وضعیت کشور است.
دکتر دامن پاک به ثبت نقشه های منتخب تاریخی در کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو و انتشار اطلس سه زبانه از نقشه های دوره قاجار با حمایت موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی(ایکاس) اشاره نمودند. ایشان در پایان سخنان خود به تقدیر و تشکر از تمامی افراد و موسساتی پرداختند که در آماده سازی و انتشار این مجموعه ارزشمند مشارکت و همکاری داشته اند.
سپس در ادامه نشست جناب آقای غلامرضا سحاب راجع به روند جمع آوری، رونمایی و فهرست نویسی نقشه های تاریخی در ایران توسط عباس سحاب پدر کارتوگرافی نوین ایران و همچنین ادامه روند نقشه نگاری در ایران توسط خودشان پرداختند..
سخنران بعدی دکتر محمد باقر وثوقی استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران بودند.ایشان به مواردی از جمله نقش ایرانیان در نقشه های اسلامی و ایجاد مکتب نقشه نگاری اسلامی اشاره کردند. سپس در ادامه بیان فرمودند که سلسله نقشه نگاران( جغرافی دانان) در ایران از حکومت ساسانیان تا دوره اسلامی بدون گسست ادامه داشته است . همچنین وی در ادامه از تغییر کارکرد نقشه ها در سنت قدمایی ( نشان دادن راه ها) و در سنت جدید برای ضرورت های سیاسی، امنیتی و هویتی پرداختند.
در ادامه جلسه دکتر سمنانی که به نمایندگی از دکتر مهدی مدیری معاون وزیر دفاع و رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح در جلسه حضور یافته بودند به ایراد سخنرانی پرداختند. وی همچنین از ایجاد رشته جغرافیا و نقشه کشی در دارالفنون در دوره قاجار و تهیه نقشه های ممیزی قصبات در اواخر دوره قاجار و در انتها به پیشنیه شکل گیری سازمان جغرافیای نیروهای مسلح اشاره کرد.
و سخنران پایانیاین نشست مهندس شیرازیان بود که با انتخاب برخی از نقشه های کم نظیر و ممتاز از اطلس نقشه های تاریخی دوره قاجار و با ایجاد یک طرح اینفوگرافیک از نقشه های منتخب به توضیحاتی در مورد اهمیت ، کارکرد و ساختار این نقشه ها در دوره زمانی یاد شده پرداخت. ایشان نه تنها از بعد کارکردی بلکه از حیث زیباشناختی به نقشه ها پرداختند که مورد استقبال قرار گرفت.
یکی از پیام های این نشست اهمیت موضوع نقشه و ضرورت پژوهش های بنیادین در این خصوص بود و معاونت پژوهشی مرکز آموزش و پژوهشهای بین المللی وزارت امور خارجه سعی کرد گام مهمی بردارد اما این اقدام آغاز راه است و همکاری مؤسسات پژوهشی، دانشگاه ها و پژوهشگران محترم جهت اقدام اساسی در این خصوص مورد نیاز است.
تهیه کننده: محمد شهیدی