کشف کتیبه سنگی ۳ هزار ساله در مریوان

بررسی‌های تیمی از باستان شناسان دانشگاه تهران برای نخستین بار به کشف یک کتیبه سنگی سه هزارساله در مریوان منجر شد. «محمد معصومیان» عضو هیأت باستان شناسی قلعه امام(ایمام) در گفت‌و‌گو با «ایران» از مطالعه «پروفسور الکساندر ترووتس» زبان‌شناس و آشور شناس دانشگاه لوون بلژیک و «دکتر کامران زند» استاد دانشگاه هایدلبرگ آلمان روی این لوح سنگی خبر می‌دهد.
آنطور که معصومیان می‌گوید این کتیبه شکسته نه در کاوش‌های قلعه امام که همزمان با اتمام این کاوش‌ها توسط یک فرد محلی در نزدیکی محوطه سه هزار ساله قلعه امام پیدا می‌شود. به احتمال قوی این دومین کتیبه سنگی کشف شده در تمام کردستان است. براساس اطلاعاتی که این باستان شناس به خبرنگار می‌دهد علاوه بر این کتیبه تنها یک کتیبه سنگی دیگر در کردستان کشف شده است؛ کتیبه «تنگی ور» در نزدیکی کامیاران. این کتیبه متعلق به سارگن دوم است. برای نخستین بار در سال ۱۳۴۷ توسط هیأتی از باستان شناسان به سرپرستی ««علی اکبر سرفراز» بررسی شد. و ۲۳ سال بعد از بررسی در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسد.
آنطور که معصومیان می‌گوید کتیبه کشف شده در مریوان به خط «میخی» و بخشی از یک پازل است و زبان شناسان تنها با پیدا یا کشف بخش‌های دیگر این پازل می‌توانند آن را ترجمه کنند. آنها هنوز نمی‌دانند که این خط «میخی» متعلق به چه دوره وچه قومی است؟ در صورتی که قطعه‌های دیگر کتیبه کشف شوند آنها بهتر می‌توانند بگویند که این خط متعلق به آشوری‌هاست یا به خط میخی مانایی‌ها نوشته شده است. شاید هم خط میخی «اورارتوها» باشد.
مانایی‌ها دولت منطقه‌ای بودند که با «اورارتوها» و آشوری‌ها در یک دوره می‌زیستند. این دولت منطقه‌ای گاه با اورارتوها علیه آشوریان هم پیمان می‌شد و گاه با اتحاد با آشوریان علیه اورارتوها می‌جنگیدند. اورارتو یکی از حکومت‌های قدرتمند همزمان با دولت ماد بوده است که مرکز اصلی این امپراتور در ترکیه امروزی است.
کاوش‌های قلعه امام توسط تیمی از دانشجویان دانشگاه تهران به سرپرستی «دکتر حسن کریمیان» معاون پژوهش دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات این دانشگاه است. هیأت کاوش همگی دانشجویان دانشگاه تهران هستند.
قلعه ایمام (امام) نامی است که اهالی مریوان به این محوطه داده‌اند. معصومیان درباره نامگذاری می‌گوید:«این قلعه در دوره‌های اسلامی مسجد می‌شود و چون احمد نعیمی انباری حسنی امام جماعت این مسجد بودند مردم این قلعه را به نام ایمام(امام) می‌خوانند.»
کاوش‌های باستان شناسی قدمت سکونت انسان در این محوطه(قلعه امام) را از ۳ هزارسال پیش تا دوره قاجار می‌دانند.
تیم باستان شناسی دانشگاه تهران در کاوش‌های ۴۵ روزه خود همچنین بخشی از مسجد و مدرسه‌ای متعلق به دوره صفوی را کشف کردند:«خاکبرداری مدرسه تمام شده و بخشی از تالار(شبستان) مسجد نیز کشف شده است.» مسجد کشف شده به دلیل رنگ آجر به مسجد «سرخ» معروف شده است.
به گفته معصومیان تیم کاوش در مدرسه کشف شده یک گمانه زدند تا تاریخ و قدمت لایه‌های پایین‌تر را هم مشخص کنند. دراین کاوش آنها به یک لایه متعلق به هزاره اول قبل از میلاد بر خوردند. سفال‌های خاکستری کشف شده در این گمانه زنی‌ها، سفال‌های سه هزارساله «خاکستری» است. دو پایه ستون، زغال و استخوان انسان از دیگر کشفیات این گمانه زنی‌ها است.
این کاوش‌ها با حمایت اداره کل میراث فرهنگی کردستان و شهرداری و شورای شهر مریوان انجام گرفت.پیش از انجام کاوش‌ها، گمانه زنی‌های این تیم از طریق منابع تاریخی نشان می‌دهد که آنها با یک «قلعه-شهر» رو به رو هستند. قلعه شهری که تاریخ آن به اوایل هزاره اول قبل از میلاد برمی گردد. این قلعه بخش‌های نظامی و مسکونی دارد. آنها در بررسی‌های خود به بخش‌های تختگاه، شاه نشین، آب انبار بزرگی که در دل سنگ تراشیده‌اند و... رسیده‌اند. همچنین چند کاریز یافته‌اند که تاکنون مشخص نشده است که متعلق به چه دوره‌ای است اما در دوره‌های متمادی از آن استفاده می‌شده.
به گفته معصومیان در این محوطه دو گورستان اسلامی و یک گورستان «اشکانی» وجود دارد. اشکانیان به ۲۲۰۰ سال قبل تعلق دارند. گورستان‌ها مهم‌ترین مواد فرهنگی را برای پاسخگویی به سؤالات و فرضیات باستان‌شناسان در خود دارند. بویژه اینکه تا پیش از اسلام، ایرانیان اشیای متعلق به متوفی را به همراه او دفن می‌کردند که کشف این اشیا اطلاع زیادی از آن دوره تاریخی و قبل ا ز تاریخ را پیش روی باستان شناس قرار می‌دهد. محوطه قلعه امام در زمان صفوی‌ها در دست «اردلان»ها حاکمان محلی کردستان بوده است. به گفته معصومیان آنها برای نخستین بار این قلعه-شهر را به‌عنوان «تختگاه» خود انتخاب می‌کنند اما بعد از مدتی تختگاه را به «حسن آباد» سنندج می‌برند.
به گفته او فصل دوم کاوش‌های قلعه امام بزودی آغاز می‌شود. او امیدوار است که نتایج این کاوش‌ها باعث شود تا باستان شناسان بیشتری روی محوطه‌های تاریخی و پیش از تاریخ کردستان متمرکز شوند. معصومیان اعتقاد دارد که کردستان حرف‌های ناگفته زیادی برای باستان شناسان دارد.