مخالفِ سرشناس، مولفِ ناشناس

سپهبد حاجی‌علی رزم‌آرا نخست‌وزیر، توسط خلیل طهماسبی از اعضای گروه فدائیان اسلام، وقتی ترور شد کسی در آن زمان شاید خیلی مطلع نبود که مؤلفی سرشناس در رشته جغرافیای نظامی از دنیا رفت و بیشتر شهر غرق در شادی کشته شدن مخالف سرسخت و سرشناس ملی شدن نفت شد. حاجی علی، تحصیلات خود را به ترتیب در مکتب‌خانه، سپس در مدارس الیانس، اقدسیه و دارالفنون ادامه داد. در سال ۱۲۹۷ در هفده سالگی وارد مدرسه نظام مشیرالدوله شد. دو سال بعد با درجه ستوان دومی وارد ارتش گردید. پس از احراز درجه، در چند زد و خورد داخلی شرکت کرد و از خود رشادت زیادی نشان داد؛ به طوری که ظرف دو سال به درجه ستوانی ارتقای مقام پیدا کرد. در سال ۱۳۰۲ وزارت جنگ عده‌ای از افسران جوان را برای فراگرفتن فنون نظامی، به فرانسه اعزام کرد. رزم آرا جزء این دسته از محصلین نظامی بود. چون از لحاظ درجه بر سایرین ارشد بود، سرپرستی دانشجویان اعزامی به فرانسه هم به او واگذار شد. رزم‌آرا درفرانسه وارد دانشکده معروف سن سیر شد. از مهم‏ترین مراحل زندگانی او، سفر تحصیلی به فرانسه است. این مسافرت، تجارب ارزشمندی برایش به ارمغان آورد و ضمانتی‏ برای پیشرفت‏های او در آینده شد. به این نکته نیز در خاطراتش اشاره کرده است: «به طور کلی بایستی اذعان نمایم که مسافرت فرانسه و دوران‏ تحصیل در این کشور تغییرات بسیار زیادی در من حاصل کرد؛ به‏ طوری که من پس از مراجعت، دیگر آن شخص با کبر و نخوت و خودخواه نبودم؛ بلکه برعکس؛ شخصی افتاده، متین دقیق و باریک بین شده و توجه کاملی هم به پیش‏آمدها و طرز زندگانی داشتم. تا خاتمه زندگانی موفقیت‏های خود را مرهون این دوران دانسته…» در تهران دوره‏ای جدید از فعالیت‏های نظامی-علمی‏اش را شروع نمود که با پشتکار فراوانی همراه بود. مترجم کتاب‏های‏ درسی نظامی از فرانسه به فارسی، ریاست دایره جغرافیایی ارتش، معاونت دروس دانشگاه جنگ و مدیریت دروس این دانشگاه از مناصب و اموری بود که رزم‏آرا عهده‏دار آن شد و انتشار آثار جغرافیای‏ نظامی ایران(بیست جلد)اثرگذارترین و با اهمیت‏ترین کار او در این‏ سال‏ها بود و اعتبار برای او به ارمغان آورد. او در ۵ تیر ۱۳۲۹ به نخست‌وزیری منصوب شد. او قصد داشت قرارداد الحاقی نفت (معروف به قرارداد گس-گلشائیان) را در مجلس به تصویب برساند، اما مخالفت جدّی و گسترده جبهه ملی به وی اجازه این کار را نداد و این امر موجب شد که او در ۵ دی ۱۳۲۹ لایحه قرارداد الحاقی را از مجلس پس بگیرد. در مجلس سنا مخالفین سرسخت وی عبارت بودند از: دکتر متین دفتری، سیدمحمد تدین، سرلشگر زاهدی، عدل‌الملک دادگر، دکتر حسابی و عبدالحسین نیک‌پور. در مجلس شورای ملی غیر از فراکسیون هشت نفری جبهه ملی به زعامت مرحوم دکتر مصدق، چند نفر از منفردین مانند دکتر معظمی و جمال امامی نیز با او از در مخالفت درآمدند. وی مردی پرکار، جدی و قدرت‌‌طلب بود. در رشته خود مردی مطلع و صاحب نظر تلقی می‌شد، رزم آرا وقتی پله‌های قدرت را بالا می‌رفت، مخالفین بیشتری را در بالای پلکان و همچنین تعدادی را هم در پایین مسیر طی شده می‌دید ولی غافل از تحلیل روش و دیدگاه افراد مخالفش بود. می‌توان گفت از خود شاه تا فدائیان اسلام در ۱۶ اسفند ماه شادمان بودند از کشتن مخالفی سرشناس و مؤلفی ناشناس، آثار رزم آرا در غباری از تاریخ سفید و سیاه رجال سیاسی ایران به فراموشی سپرده شد. شوربختانه تا به امروز کارنامه ضعیف و متزلزل او در سیاست مدنظر پژوهشگران و اهل فرهنگ قرار گرفته و آنطور که شایسته است، آثار تألیفی او مورد واکاوی و استفاده پژوهشگران قرار نگرفته است.
فیلم مستند «رزم‌آرا؛ یک دوسیه مسکوت»، ساخته احسان عمادی، فردا ساعت ۱۹:۴۵ در سالن یک پردیس سینمایی چارسو واقع در تقاطع خیابان حافظ و‌ جمهوری به نمایش درمی‌آید.