کرونا و تاریخ مفهومی

تاریخ در سیر زمان با تحول در شکل مفهوم و شیوه تجربه پیش می رود؛ این شاید تداعی کننده معناشناسی تاریخی «راینهارت کوزلک» باشد که با ایجاد ارتباط بین زبان شناسی و تاریخ ، نگاهی متفاوت به تاریخ و فهم رویدادها را به ذهن متبادر می کند.
شاید مهمترین ایده این اندیشمند آلمانی را بتوان در این خلاصه کرد که تاریخ و زبان همدیگر را مشروط و معنادار می کنند و این محدودیت و مشروط بودن، گویای کرامندی تجربه انسانی و در همان حال پیوستگی و ارتباط تجربیات انسانهاست که در مفاهیم منعکس می شود .
در واقع انسان ها به عنوان کنش‌گران تاریخی از طریق مفاهیم و معنایی که هنگام تجربه در زبان منعکس می کنند امکان های تاریخ یا تاریخ های ممکن را رقم می زنند . از این رو ، راینهارت کوزلک فضای تجربه و افق انتظار را برای تحولات تاریخی و نگرش به زمان طرح می کند.
او در همان حال معتقد است که همه واقعیت ها در زبان منعکس نمی شود، گاهی بخشی از واقعیت وارد زبان نمی شود .اما این بدان معنا نیست که مورخ نقش زبان در فهم صورت بندی تاریخ و انتقال تجربیات را نادیده بگیرد و در بازنمایی آن از واقعیت تشکیک کند . ارتباط میان تاریخ و زبان یک ارتباط متقابل است که همواره با گذشت زمان اهمیت خود را نشان می دهد.
در این ارتباط متقابل ، مفاهیم در پیش روی مورخ قرار دارد. مفاهیم حرف های زیادی برای گفتن دارند، زیرا در خلا شکل نمی گیرند بلکه برآیند یک میدان تجربه، شبکه روابط زبانی ، تقابل ها و تنش های گوناگون هستند . مفاهیم دفعی نیستند بلکه از درون مفاهیم گذشته بیرون امده، و در بستر جدید، تغییر معنا داده یا افزایش معنایی پیدا می کنند. این دگرگونی های معنایی باید از سوی مورخان مورد مداقه قرار گیرد.
واکاوی در مفاهیم مورخ را وامی دارد که همزمان به سیر مفاهیم و بستر جدید مفاهیم توجه نماید. در واقع، بستر جدید، همان زمینه تاریخی جدید است که بر سرنوشت مفهوم در پیوند با تجربه تاثیر می گذارد.

با این مقدمه در فضای کنونی که با اپیدمی کرونا روبرو هستیم شاهد ارتباط میان تجربه و مفهوم هستیم. کرونا اگرچه در خانواده کرونا ویروس ها مانند سارس قبلاً تجربه گردیده اما با توجه به گذشت زمان و ویژگی های متفاوت آن با سایر کرونا ویروسها یک تجربه جدید محسوب می شود . زیرا هم سرعت انتشار آن بالاست و هم در حال حاضر دارویی برای آن تولید نشده است. این پدیده، نمودی از نابهنگامی ها در تاریخ است به همین دلیل به علت پیش بینی ناپذیری و اتفاقی بودن، موجب حیرت در میان پزشکان، مورخان ، جامعه شناسان و اقتصاددانان شده است. افزون بر آن، واکنش جمعی انها نشان می دهد که کرونا برای همه انها معنی دار است و بر مفاهیم کرونولوژیک حوزه های کنش انها تاثیر می گذارد .
در حال حاضر در ادبیات کنونی رایج در جهان با واژگان و استعاره های گوناگونی برای این بستر جدید تجربه روبرو هستیم . بیشترین استعاره ها تداعی کننده نوعی همبستگی و موضع گیری مشابه شرایط جنگی هستند، به همین دلیل واژگان نظامی و جنگی مانند ارتش، دشمن نامرئی، تهدید مشترک و... حتی از سوی دولت ها و رؤسای جمهور از جمله امانوئل مکرون و... به کار گرفته می شود. هر کدام از این کنش‌گران در رویارویی با کرونا ، مطالب و واژه های جدیدی به کار برده اند . اقتصاد دانان و جامعه شناسان به عوامل شتاب دهنده ای مانند گسترش فرهنگ شهروندی دیجیتال، پارادایم های جدید اقتصادی، تغییر در الگوها و روابط تولیدی، گسترش اقتصاد دیجیتال، ارتقای بانکداری دیجیتال پایدار و تجارت الکترونیکی و ...به عنوان تغییر حوزه های معنایی گذشته -با شتاب بیشتر- به حوزه های معنایی جدید اشاره کرده اند. متخصصان ارتباطات و فرهنگ با مشاهده تجربیات دوره کرونا از تغییر در الگوهای ارتباطات سخن می گویند و مفاهیم جدیدی را بیان می کنند .

در این میان، در گفتمان سلامت نیز با تحولات مفهومی روبرو می شویم. یکی از مهمترین حوزه های معنایی که در شرایط کرونایی، با تغییر مفهومی روبرو شده و در عرصه های مختلف اجتماعی بازتاب یافته ، حوزه پیشگیری برای مهار زنجیره انتقال ویروس است.
شتاب در عصر مدرن که کوزلک مطرح می کند از متغیرهای مهم برای فهم تحولات عصر جدید است . در این دوران که با شتاب فنآورانه و پویایی ارتباطات در همه عرصه ها نمایانده می شود بسیاری از مفاهیم نیز دستخوش دگرگونی می شوند. افق انتظار که بستگی زیادی به میزان تجربه بشر دارد از این شتاب تاثیر می پذیرد . لذا در کنار مفاهیم تاریخی مانند قرنطینه به اقتضای شرایط مدرن، مفاهیم دیگری مانند فاصله گذاری اجتماعی، فاصله گذاری هوشمند و... وارد زبان می شود که گویای ارتباط زایای تجربیات و مفاهیم است . شتاب دوران کنونی در عرصه مدرن تجارت، اقتصاد و تولید همیشه امکان اتخاذ شیوه های سنتی برای پیشگیری از اپیدمی ها را نمی‌دهد زیرا می تواند بر بسیاری از فعالیت های سیستمی جوامع تاثیر نامطلوبی بگذارد. از این رو، مفاهیم مربوط به حوزه پیشگیری نیز در معرض خوانش، بازنگری و دگرگونی قرار می گیرند.
با توجه به مطالب پیش گفته می توان گفت که مورخان خواه ناخواه با مفاهیم عصر خود درگیر هستند. این مفاهیم اگرچه در زمان حال جریان دارند اما دارای بسترهای تاریخی بوده و گویای روند تجربیات انسانی از گذشته به حال هستند. مورخان با ورود به زمینه شکل گیری مفاهیم، از دوره معاصر خود به درک و شناخت عمیق تری از ماهیت تحول زبان تاریخی- مبین فرایند تحولات تاریخی در فضای تجربی - پی خواهند برد. مفاهیم از این رو به موضوع مطالعه محوری انها بدل خواهد شد و انها را برای فهم روابط میان تجربیات و مفاهیم، اتصال تاریخ پژوهی به آینده پژوهی و حتی امکان ارایه سناریو نویسی آینده درباره رویدادهای مشابه مهیا خواهد کرد.