مورخان منتشر کرد

آموزش و پرورش به معنی رشد طبیعی، تدریجی و هماهنگی استعدادهای یک فرد است. در واقع، اگر آن را اجتماعی شدن شخص بدانیم، می‌توانیم تاریخ آموزش و پرورش را بررسی چگونگی اجتماعی کردن انسان‌ها از لحاظ تاریخی تعریف کنیم که در تحرک مردم در تاریخ، نقش اساسی داشته است. بررسی تاریخ آموزش و پرورش ایران به طور عام و آموزش و پرورش اقلیت‌ها به طور خاص، از ضروریات اجتناب‌ناپذیر برای شناخت میراث فرهنگی و اجتماعی ایران است. با مطالعه آثار مربوط به تاریخ اقلیت‌ها و آثار مربوط به تاریخ آموزش و پرورش متوجه نکات زیادی می‌شویم. در حقیقت، به جایگاه مدارس اقلیت‌ها در نظام آموزش و پرورش ایران توجهی جدی به عمل نیامده است. در صورتی که اهداف، ساختار آموزشی، چگونگی فعالیت و کارکرد آنها، چالش‌ها و موانع پیش‌روی آنان اهمیت بسیار بالایی برای درک تاریخ آموزش در ایران دارد. بنابراین، با بررسی تاریخ آموزش در میان اقلیت‌های ایران، می‌توانیم کم و کیف کوشش‌‌های آنها و تأثیر مدارس را بر تحولات اجتماعی و فرهنگی جوامع اقلیت دینی به‌خوبی دریابیم. نگارنده بر آن است تا به بررسی روند شکل‌گیری، تحولات، اهداف و آرمان‌های حاکم بر این مدارس بپردازد و حوزه فعالیت هر کدام از آنها را به‌طور جداگانه، بررسی کند. با بررسی میزان تأثیر‌گذاری آنان می‌توانیم به مقایسه و ارزیابی دقیق‌تر کارکردهای این مدارس دست یابیم. این پژوهش ضمن استفاده از دستاوردهای پژوهش‌های پیشین، می‌کوشد با اتکا به اسناد و مدارک آرشیوی همه‌ ابعاد و زوایای ناشناخته این موضوع را مطالعه و بررسی نماید. قطعاً هدف ما این است که دریچه‌ تازه‌ای به این موضوع بگشاییم.
تاریخ ایران همواره شاهد حضور گروه‌های مختلف در کنار اکثریت مسلمان بوده است. برجسته‌ترین آنها زرتشتی‌ها، ارمنیان و یهودی‌ها بودند. این گروه‌ها در جامعه اسلامی که همواره دین یکی از عناصر مهم سیاست و اجتماع بوده است، در اقلیت بودند. همچنین در تاریخ ایران اسلامی، تحولات زیادی را پشت‌سر گذاشته‌اند. با برقراری نظام مشروطه، تمام افراد جامعه، صرف‌نظر از مذهب، در برابر قانون اساسی برابر شمرده شدند. این آغازی برای تحول زندگی اقلیت‌ها در ایران بود. با وجود اینکه اقلیت‌های ایرانی جمعیت کمی داشتند، اما به عنوان شهروندان ایرانی در نظر گرفته می‌شدند و نقش مهمی را در تحولات فرهنگی و آموزشی ایفا کردند. در این دوره، آموزش سنتی پاسخگوی جامعه نبود؛ بنابراین، بسیاری از گروه‌های دینی و ملی به فراگیری آموزش نوین توجه نمودند. برهه زمانی مشروطه تا پایان حکومت پهلوی اول، از این جهت برای این موضوع انتخاب شد که دوره حساسی در تاریخ ایران محسوب می‌شود. در این دوران، ایران به تدریج از سنت فاصله گرفت و به مدرنیته نزدیک شد. سیستم آموزشی پهلوی اول، به آموزش نوین توجه بسیاری روا داشت و گفتمان ملی‌گرایی در این زمان، با سیاست‌های آموزشی پیوند خورد. این امر آموزش اقلیت‌ها را تحت‌تأثیر قرار داد. کتاب حاضر بر آن است تا به بررسی آموزش و پرورش ارمنیان، زرتشتیان و یهودیان بپردازد. بنابراین، اقلیت‌های دیگر از حوزه مطالعاتی این اثر خارج می‌شوند.
در بخش اول، درباره مدارس ارامنیان، بخش دوم، مدارس زرتشتیان و بخش سوم، مدارس یهودیان به بحث خواهیم پرداخت. در هر کدام از این بخش‌ها، فصل‌هایی چون تاریخچه تغییرات آموزشی و شکل‌گیری مدارس، نیروی انسانی، وضعیت اقتصادی، شیوه اداره مدارس، گفتمان ملی‌گرایی پهلوی اول و تأثیر آن بر مدارس اقلیت‌ها، وضعیت آموزشی و تأثیر مدارس بر زندگی اجتماعی اقلیت‌ها را در نظر گرفته‌ایم.
پژوهش در این زمینه امری پیچیده و سخت بود. بیشتر اطلاعات مربوط به مدارس اقلیت‌ها در اسناد موجود است و در این زمینه نیاز به همکاری مراکز اسناد احساس می‌شد. متأسفانه، وزارت امور خارجه تعداد محدودی از اسناد را در اختیار محققین قرار می‌دهد. در‌واقع، این کتاب بیشتر با تکیه بر اسناد سازمان اسناد ملی تدوین شده است. سایر منابع نیز در مراکز مختلف پراکنده‌اند. در نتیجه، برای دست یافتن به آنها به زمان زیادی نیاز بود. بی‌شک، این پژوهش کاستی‌های بسیاری دارد که همه آنها از جانب خود نگارنده است. امید می‌رود که با راهنمایی خوانندگان و علاقه‌مندان تاریخ ایران این کاستی‌ها برطرف گردد.
برای تهیه مطالب این تحقیق، به مراکز مختلفی از جمله شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران، کلیسای سرکیس مقدس، انجمن کلیمیان تهران، کتابخانه کلیمیان، کتابخانه اردشیر یگانگی و موزه مدرسه دارالفنون مراجعه کردم و از مساعدت آنها برخوردار شدم.